Καθώς χρονολογούσα φωτογραφίες τραβηγμένες στον Μόλο από δεκαετία σε δεκαετία, με φόντο τη λίμνη και το Ασλάν Τζαμί, σκέφτηκα κάποια στιγμή: «Κρίμα που με τα χρόνια μεγάλωσαν τα δέντρα και που, από τη δεκαετία του 1960 και μετά, έκρυψαν εντελώς τη θέα με το Κάστρο και το Τζαμί».
Όταν όμως διάβασα πριν λίγες μέρες το άρθρο της Τιτίκας Τζάλλα και των συνεργατών της στον Ηπειρωτικό Αγώνα, όπου μοιρολογούσαν για την αρρωστημένη κατάντια στην οποία βρίσκονται οι πλάτανοι στον παραλίμνιο, κατάλαβα το μεγάλο λάθος μου.
Χαλάλι λοιπόν είναι τα πλατάνια σήμερα στον παραλίμνιο και χαράμι ήταν η θέα του άγριου βράχου και του Κάστρου που βλέπουμε στις φωτογραφίες από τις αρχές του εικοστού αιώνα (εικ. 1). Για να χρησιμοποιήσω δύο λέξεις μας με μουσουλμανική προέλευση, αφού φαίνεται και το Τζαμί στις εικόνες αυτές. Βράχος και τείχη βρισκόντουσαν εκεί για να απωθήσουν τους εισβολείς, για να φυλακίσουν – στα υγρά μπουντρούμια του Αλή Πασά– τους αγωνιστές της ελευθερίας. Ενώ τα πλατάνια με τη δροσιά τους προσκαλούν τον περιηγητή, τον προστατεύουν από τον ήλιο και τη βροχή, τον αγκαλιάζουν φιλόξενα δίπλα στην όμορφη λίμνη.
Πλατάνια και κυπαρίσσια δεσπόζουν στις ιστορικές φωτογραφίες από τον Μόλο. Ίσως κι εσείς, θαμμένες σε κάποιο κουτί ή σε κάποιο άλμπουμ, να έχετε παλιές οικογενειακές φωτογραφίες με τους προγόνους σας εκεί να ποζάρουν καμαρωτοί με φόντο τη λίμνη και το Τζαμί. Θα σας δείξω σήμερα μερικά απλά κριτήρια που θα σας βοηθήσουν να προσδιορίσετε τη δεκαετία της κάθε φωτογραφίας.
Στη διαδικασία αυτή της χρονολόγησης θα μας βοηθήσουν τα πλατάνια, τα κυπαρίσσια, η προκυμαία στον Μόλο, και ο δρόμος προς το Μέτσοβο. Αν δεν υπάρχει δίπλα στο Κάστρο προκυμαία, η εικόνα τραβήχτηκε πριν το 1920 (πριν το 1917 περίπου, για να είμαι πιο ακριβής). Αν δεν φαίνεται απέναντι στο Μιτσικέλι ο δρόμος προς το Μέτσοβο, τότε η φωτογραφία τραβήχτηκε πριν το 1930. Αν φαίνονται πολλά και όχι ένα κυπαρίσσι γύρω από το Ασλάν Τζαμί, τότε η φωτογραφία τραβήχτηκε πριν τους βομβαρδισμούς στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Και αν, όπως είπαμε, οι πλάτανοι έχουν καλύψει και κρύβουν τα τείχη και το Τζαμί, τότε η φωτογραφία τραβήχτηκε μετά το 1960. Έτσι απλά, με αυτά τα κριτήρια μπορούμε να προσδιορίσουμε τη δεκαετία κάθε φωτογραφίας τραβηγμένης πριν το 1960. Εκτός βέβαια αν η φωτογραφία τραβήχτηκε με ομίχλη πάνω από τη λίμνη…
Για το άρθρο αυτό διάλεξα και παρουσιάζω λεπτομέρειες από φωτογραφίες τραβηγμένες περίπου από την ίδια οπτική γωνία, έτσι ώστε να διευκολυνθεί η σύγκριση τους από τον αναγνώστη. Παίζοντας ένα παιχνίδι αντίστοιχο με αυτό στις εφημερίδες όπου το δεδομένο είναι να βρεθούν οι εφτά διαφορές ανάμεσα σε δύο παρόμοια σκίτσα, ας δούμε τώρα μερικές χαρακτηριστικές φωτογραφίες από την κάθε δεκαετία.
Τα πλατάνια σκιάζουν τον παραλίμνιο
Η χρονολόγηση των φωτογραφιών δυσκολεύει μετά το 1960, αφού δεν μας βοηθούν πλέον τα δέντρα που έχουν υπερκαλύψει τη θέα του Τζαμιού και του τείχους -τους καλοκαιρινούς μήνες τουλάχιστον, όταν τα δέντρα έχουν τα φύλλα τους. Άλλα στοιχεία ωστόσο, στον κυματοθραύστη, στις βενζίνες, στην Κυρά Φροσύνη, στον παραλίμνιο και στον Μόλο (όπως το λούνα παρκ) επιτρέπουν πάλι στους πιο προχωρημένους τη χρονολόγηση. Αυτή την εποχή τη θυμούνται άλλωστε πολλοί μεγαλύτεροι Γιαννιώτες και μπορούν να καθοδηγήσουν αυτοί καλύτερα την αναζήτηση των νεότερων τους.
Κλείνουν λοιπόν αιώνα ζωής τα «δεντράκια» που πρωτοείδαμε στη δεκαετία του 1920. Εκείνα που στέκουν δίπλα στον Μόλο, όπως αυτό που δεσπόζει στην εικόνα 9 είναι παλιότερα. Ο κορμός του ήταν ήδη επιβλητικός όταν φωτογραφήθηκε μπροστά σε αυτό το δέντρο η γιαγιά μου το 1910 (βλ. «Το Πανόραμα του Νισήμ Λεβή» εκδόσεις Καπόν). Με μερικά από τα πλατάνια αρρωστημένα τώρα και μαζί τους υποθέτω μολυσμένη και τη γη που τα τρέφει στη βάση τους, εύχομαι η σκιά τους να διατηρηθεί και να ανανεωθεί σύντομα με τη συστηματική προσπάθεια που ξεκινάει.
Χαλάλι τα ιστορικά πλατάνια και η ανανέωση της φιλόξενης σκιάς τους.
