Χρήσιμο εργαλείο για την επιδημιολογική επιτήρηση

Το φθινόπωρο, κατά το δεύτερο κύμα της πανδημίας που σημειώθηκε και στην περιοχή μας, τα αστικά λύματα έδειξαν θετικό σήμα, σε αντίθεση με την περίοδο του καλοκαιριού, όπως αναδεικνύουν στην κοινή τους δήλωση η επιστημονικώς υπεύθυνη του έργου, αναπληρώτρια καθηγήτρια και διευθύντρια Εργαστηρίου Υγιεινής και Επιδημιολογίας Ευαγγελία Ντζάνη, η διευθύντρια του Εργαστηρίου Μικροβιολογίας, αναπληρώτρια καθηγήτρια Κωνσταντίνα Γκαρτζονίκα και ο καθηγητής Μετεωρολογίας και πρόεδρος της ΔΕΥΑ Ιωαννίνων Αριστείδης Μπαρτζώκας.
Έως τα τέλη Αυγούστου 2020, οι αναλύσεις δεν ανέδειξαν κανένα θετικό σήμα για τον ιό SARS-CoV-2 στα λύματα της πόλης, συμβαδίζοντας με το χαμηλό επιδημιολογικό φορτίο της περιοχής. Αντιθέτως, κατά την ανάλυση των δειγμάτων από τις αρχές του Σεπτεμβρίου και μετά αναδείχτηκαν θετικά σήματα αποβολής SARS-CoV-2, γεγονός που συνάδει με την έξαρση που παρατηρήθηκε στην πόλη των Ιωαννίνων ενδεικτικής διάρκειας 13 εβδομάδων (2ο «κύμα»).
Χαρακτηριστικά, η παρουσία θετικών σημάτων ήταν συνεχής σε όλο το δίκτυο καθ’ όλη τη διάρκεια της επιδημικής έξαρσης με εύρος ανίχνευσης από ένα έως επτά θετικά σήματα ανά εβδομάδα, ενώ οι ανιχνευθείσες συρροές στα «θερμά» σημεία συσχετίζονταν πάντα με θετικό σήμα στον αντίστοιχο κόμβο δειγματοληψίας. Παράλληλα, η περιβαλλοντική επιτήρηση στα λύματα συνέβαλε στην πρώιμη ανίχνευση επέκτασης μιας συρροής από ένα «θερμό» σημείο σε ένα άλλο.
Όπως επισημαίνουν, όλο αυτό το χρονικό διάστημα τα αποτελέσματα κοινοποιούνταν τόσο στους αρμόδιους φορείς όσο και στο ευρύ κοινό, ώστε να ληφθούν τα κατάλληλα μέτρα και να πραγματοποιηθούν στοχευμένες δράσεις.
Οι εργασίες δειγματοληψίας, απομόνωσης γενετικού υλικού και ανίχνευσης του ιού SARS-CoV-2 με RT-PCR, σε συνεχή και στενή συνεργασία, με ιδίους πόρους, μεταξύ των Εργαστηρίων Υγιεινής & Επιδημιολογίας, και Μικροβιολογίας του Τμήματος Ιατρικής και της ΔΕΥΑΙ είχαν ξεκινήσει ήδη από τα τέλη Απριλίου 2020.
Η δειγματοληψία διενεργείται σύμφωνα με διεθνή πρωτόκολλα στην είσοδο των εγκαταστάσεων του βιολογικού καθαρισμού της πόλης των Ιωαννίνων, σε έξι σημεία του δικτύου αποχέτευσης που καλύπτουν τον αστικό ιστό της πόλης των Ιωαννίνων και σε επτά «θερμά σημεία» που αντιπροσωπεύουν δομές υψηλού κινδύνου διασποράς, όπως η βιομηχανική περιοχή, οι δομές φιλοξενίας προσφύγων και τα γηροκομεία.
Οι πρώτες δειγματοληψίες πραγματοποιήθηκαν στις 27 Απριλίου και συνεχίζονται αδιαλείπτως μέχρι και σήμερα, έχοντας ως κύριο στόχο τη λήψη δειγμάτων σε τακτά χρονικά διαστήματα, ώστε να υπάρχει η δυνατότητα σύγκρισης των αποτελεσμάτων, η επισήμανση διαφορών μεταξύ τους και ύπαρξης τάσης.
Επιγραμματικά, το δίκτυο επιτηρείται με στιγμιαία πρωινή δειγματοληψία και με δειγματοληψία 24ώρου (από 1η Δεκεμβρίου 2020 μετά από την εγκατάσταση δειγματολήπτη τον οποίο προμηθεύτηκε η ΔΕΥΑΙ) στο σημείο της εισόδου των εγκαταστάσεων βιολογικού καθαρισμού, και με στιγμιαία πρωινή δειγματοληψία σε όλους τους υπόλοιπους κόμβους δειγματοληψίας.
Η συχνότητα της δειγματοληψίας είναι κυμαινόμενη και τροποποιείται ανάλογα με την τοπική δραστηριότητα της πανδημίας, από την οποία εξαρτάται μεταξύ άλλων και η δυνατότητα εξαγωγής ασφαλών συμπερασμάτων από την ποσοτικοποίηση των σημάτων SARS-CoV-2 στα λύματα.
Μέχρι στιγμής έχει συλλεχθεί και ελεγχθεί αντιπροσωπευτικό δείγμα λυμάτων από το αποχετευτικό δίκτυο της πόλης, ενώ η καταγραφή στο προαναφερθέν δίκτυο συνεχίζεται αδιάλειπτα παρακολουθώντας την τρέχουσα επιδημική έξαρση.
Στόχος της πρωτοβουλίας αυτής που ανέλαβαν τα δύο Εργαστήρια και η ΔΕΥΑΙ, είναι να δημιουργηθεί ένας κόμβος συγκέντρωσης και ανάλυσης πληροφοριών για δείκτες σχετικούς με την αποβολή του SARS-CoV-2 στα αστικά λύματα της πόλης μας.
Η περιβαλλοντική επιτήρηση για την παρουσία παθογόνων μέσω της ανάλυσης λυμάτων έχει μακρά ιστορία στη δημόσια υγεία ως συμπληρωματικό εργαλείο επιδημιολογικής επιτήρησης με χαρακτηριστικά παραδείγματα αυτά του ιού της πολιομυελίτιδας και της αντιμικροβιακής αντοχής.
Στο πλαίσιο της πανδημίας COVID-19, χρησιμοποιείται ήδη από πολλές χώρες για την ανίχνευση της αποβολής του SARS-CoV-2 (viral shedding) στα λύματα. Σύμφωνα με την πιο πρόσφατη αποτίμηση του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας, φαίνεται να υπάρχει συσχέτιση μεταξύ των συγκεντρώσεων του SARS-CoV-2 RNA στα λύματα και κλινικών περιπτώσεων COVID-19, η οποία θα μπορούσε να παρέχει πρώιμη ειδοποίηση εύρους 4-7 ημερών πριν την κλινική (ή εργαστηριακή) επιβεβαίωση.
Τέτοιες αναλύσεις σε αστικά λύματα θα μπορούσαν να διαδραματίσουν σημαντικό ρόλο στην παρακολούθηση της εξέλιξης της πανδημίας με διάφορους τρόπους (πρώιμη ανίχνευση επιδημικών εκρήξεων και ενεργοποίηση μαζικών ελέγχων σε σημεία υψηλού κινδύνου, ανίχνευση COVID-19 σε περιβάλλοντα όπου η επιδημιολογική επιτήρηση είναι δυσχερής, παρακολούθηση επιδημικών εκρήξεων).
Παράλληλα, η συνεισφορά στην καταγραφή της δραστηριότητας της πανδημίας σε τοπικό επίπεδο συμβάλλει στην αρτιότερη αντιμετώπισή της μέσω της υπεύθυνης και αντικειμενικής ενημέρωσης και ευαισθητοποίησης της τοπικής κοινωνίας και της ενίσχυσης της αίσθησης του ανήκειν.
Τέλος, οι υπεύθυνοι του έργου τονίζουν την πολύτιμη συνεισφορά των συνεργατών τους στο πανεπιστήμιο Ιωαννίνων και σε άλλα ακαδημαϊκά ιδρύματα της ημεδαπής και αλλοδαπής, καθώς και των υπαλλήλων της ΔΕΥΑ Ιωαννίνων και της περιφέρειας Ηπείρου.