Εδώ και μερικά χρόνια, ιδιαίτερα δε τα δύο τελευταία, γινόμαστε μάρτυρες μιας επίμονης προσπάθειας εγκατάστασης και δημιουργίας υδροηλεκτρικών έργων στην ευρύτερη ορεινή περιοχή του Λάκμου (Περιστερίου) και των Τζουμέρκων.
Μάλιστα στον δεύτερο ορεινό όγκο και συγκεκριμένα στην περιοχή του υδρογραφικού δικτύου του Καλαρρύτικου ποταμού, επιχειρείται μια στοχευμένη και μεθοδευμένη προσπάθεια παρέμβασης, άλωσης κυριολεκτικά του ιδιαίτερου γεωγραφικού-περιβαλλοντικού αυτού χώρου, μέσω της εγκατάστασης πλήθους υδροηλεκτρικών φραγμάτων-εγκαταστάσεων με την «πρόφαση», παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας μέσω της αξιοποίησης ανανεώσιμων πηγών. Η έκφραση άλωση, χωρίς εισαγωγικά, αιτιολογείται εάν αναφερθεί ότι, εκτός από το έργο στην κοινότητα Χαλικίου, όπου έχει προγραμματισθεί εγκατάσταση στις πηγές του Ασπροποτάμου, έχουν προταθεί για μόνο το υδρογραφικό σύστημα του ποταμού Καλαρρύτικου παραπάνω από 7 (!) εγκαταστάσεις υδροηλεκτρικών φραγμάτων- έργων. Το ένα μάλιστα το οποίο βρίσκεται σε απόσταση αναπνοής, ακριβώς κάτω από το μοναδικό και ιστορικό μοναστήρι της Κηπίνας, που στέκεται σκαρφαλωμένο στο βράχο για παραπάνω από 800 χρόνια, έχει ήδη αδειοδοτηθεί (!).
Ο Καλαρρύτικος, εν γένει η λεκάνη συγκέντρωσης και απορροής των υδάτων του, δημιουργεί ένα υδρογραφικό σύστημα το οποίο αρχίζει από τον Λάκμο, περιλαμβάνει τον ορεινό όγκο ευρύτερα των Τζουμέρκων και υδροδοτεί τον Άραχθο, στα ΝΑ της Ηπείρου. Όπως είναι φυσικό το δίκτυο του Καλαρρύτικου «φύσει» έχει δημιουργήσει έναν πολύ μεγάλο αριθμό οικοτόπων, είναι άρρηκτα συνδεδεμένο περιβαλλοντικά με πλήθος οικοσυστημάτων, τα οποία τροφοδοτεί και ζωογονεί κυριολεκτικά. Η υπόσταση, η ύπαρξη, το παρόν και το μέλλον των οικοσυστημάτων αυτών είναι αποτέλεσμα των συγκεκριμένων χαρακτηριστικών και μοναδικών στοιχείων του συγκεκριμένου ποτάμιου συστήματος. Επομένως κάθε είδους παρέμβαση και αλλοίωση των χαρακτηριστικών του Καλαρρύτικου, συνιστά και αλλαγή των γεωμορφολογικών και οικολογικών χαρακτηριστικών ολοκλήρου του περιβαλλοντικού συστήματος του Αράχθου, των ενδιαιτημάτων και των οικοτόπων του.
Υπενθυμίζεται ότι το δίκτυο του Καλαρρύτικου, όπου πρόκειται να υλοποιηθούν τα έργα, λόγω ακριβώς του πλούτου και της ιδιαιτερότητας των οικοσυστημάτων και της εξαιρετικά υψηλής οικολογικής και αισθητικής αξίας, έχει συμπεριληφθεί στις περιοχές Natura 2000 και ανήκει στο Εθνικό Πάρκο Τζουμέρκων, Περιστερίου και χαράδρας Αράχθου. Σημειώνεται επίσης ότι στα Τζουμέρκα ανήκουν οι παραδοσιακοί και ιστορικοί οικισμοί Καλαρρύτες και Συρράκο, δύο θρησκευτικά μνημεία πανελλήνιας εμβέλειας, Κηπίνα και Βύλιζα και πλείστα όσα παραδοσιακά γεφύρια, βρύσες και άλλα παρόμοια. Αυτά όλα τα συγκριτικά πλεονεκτήματα έκαναν γνωστά τα Τζουμέρκα, τα οποία κατά τα τελευταία χρόνια αποτελούν πόλο έλξης για μεγάλο αριθμό επισκεπτών. Επομένως κάθε παρέμβαση στην περιοχή, κάθε μεταβολή-αλλαγή του χαρακτήρα του συστήματος από γεωλογική, γεωμορφολογική, υδρογραφική, περιβαλλοντική, κλιματική, υδρολογική, φυσικοχημική, βιολογική άποψη, συνεπάγεται, προφανώς, δυσμενείς επιπτώσεις σε όλα τα συνδεδεμένα με τον Καλαρρύτικο οικοσυστήματα (υδάτινα και χερσαία), αλλά και στις παραδοσιακές, κοινωνικές δομές και δραστηριότητες της περιοχής και οφείλει να είναι συμβατή με τις ανάγκες προστασίας και βιώσιμης διαχείρισης του φυσικού και πολιτισμικού πλούτου, κάτι το οποίο προφανώς και δεν ισχύει για την περίπτωση της εγκατάστασης-λειτουργίας των υδροηλεκτρικών έργων.
Είναι απολύτως βέβαιο ότι το περιβαλλοντικό κόστος από την κατασκευή και λειτουργία των υδροηλεκτρικών έργων είναι πολλαπλά μεγαλύτερο από το όποιο όφελος προκύψει (από την παραγωγή υδροηλεκτρικής ενέργειας), ενώ παράλληλα απομακρύνεται η δυνατότητα για ήπια ανάπτυξη της περιοχής.
Η παραγόμενη ενέργεια από την προτεινόμενη εγκατάσταση επτά υδροηλεκτρικών έργων θα είναι ίση µε ελάχιστα MW, η οποία θεωρείται και είναι πολύ µικρή, ως ενεργειακό ανταποδοτικό όφελος και ανάξια του υψηλού περιβαλλοντικού κόστους που θα επιφέρει η κατασκευή των έργων δέσμευσης και µεταφοράς των νερών του Καλαρρύτικου και των πλείστων άλλων συνοδών έργων. Ειδικότερα μόνο από την ίδια την κατασκευή των σταθμών προβλέπονται σοβαρές επιπτώσεις, όπως αποψιλώσεις δασικών εκτάσεων, διάνοιξη δρόμων, όχληση και κίνδυνος εξαφάνισης προστατευόμενων ειδών, επικάλυψη του πυθμένα των τεχνητών λεκανών που θα δημιουργηθούν με φερτά υλικά, μεταβολές των γεωμορφολογικών, υδρολογικών, φυσικοχημικών, βιολογικών κ.ά. παραμέτρων και οι αντίστοιχες επιπτώσεις τους στα χαρακτηριστικά του ποτάμιου οικοσυστήματος του Αράχθου, μεταβολές στην πανίδα και χλωρίδα της όλης περιοχής. Τα οικοσυστήματα είναι εξαιρετικά ευαίσθητα στις όποιες βίαιες μεταβολές (ειδικά το βιολογικό τους μέρος, αναφέρεται ενδεικτικά ο κίνδυνος εξαφάνισης από τις επιπτώσεις της ενδημικής άγριας πέστροφας, είδους που έχει συμπεριληφθεί στο κόκκινο βιβλίο των απειλούμενων ειδών).
Τα προτεινόμενα έργα κατασκευής και λειτουργίας φαίνεται να παραβιάζουν την οδηγία της Ευρωπαϊκής Ένωσης για τα νερά, την οδηγία για την εκτίμηση περιβαλλοντικών επιπτώσεων, την οδηγία για τους οικοτόπους και τα είδη, τη σύμβαση για την πολιτιστική κληρονομιά και την επιταγή του ελληνικού Συντάγματος για την προστασία του περιβάλλοντος. Επίσης τα προγραμματισμένα και προτεινόμενα (υποψήφια) έργα δεν εμφανίζεται να έχουν καμία σπουδαιότητα για την περιοχή και η αναγκαιότητά τους δεν τεκμηριώνεται επαρκώς. Δεν έχουν συνεκτιμηθεί δε ούτε οι επιπτώσεις τής ήδη παρούσας κλιματικής αλλαγής στους υπολογισμούς της παροχής στη θέση υδροληψίας, ούτε της οικολογικής παροχής. Γενικά η όλη φιλοσοφία των ήδη εγκεκριμένων αλλά και των μελλοντικών έργων φαίνεται να είναι αντίθετη με τις αρχές της βιώσιμης ανάπτυξης (ας αναλογιστούμε επομένως τι ακριβώς κρύβεται από πίσω…).
Επίσης, για να συμπεριλάβουμε και την κοινωνική παράμετρο, η εμμονή για την έγκριση και υλοποίηση των έργων, δεν έχει τη στήριξη των θεσμικών φορέων, της τοπικής κοινωνίας, ούτε φορέων ειδικών και αρμόδιων σε θέματα περιβαλλοντικής πολιτικής. Χαρακτηριστικό είναι ότι ο Δήμος Β. Τζουμέρκων, αντιτιθέμενος στη δημιουργία του τελευταίου εγκεκριμένου έργου, και προς τιμήν του, έχει προβεί σε αρνητική γνωμοδότηση για τις παρεμβάσεις και μάλιστα καταφεύγει σε ένδικα μέσα «…προκειμένου να αποτρέψει την πολυεπίπεδη καταστροφή του Καλαρρύτικου ποταμού, ο οποίος, ως σταθερή αρτηρία ζωής για την ευρύτερη περιοχή, είναι ξεχωριστός για τα Τζουμέρκα».
Αυτό μάλιστα που κάνει ιδιαίτερη την προσφυγή στο Συμβούλιο της Επικρατείας και αποδεικνύει ξεκάθαρα την αντίθεση της τοπικής κοινωνίας, είναι το γεγονός ότι την προσφυγή προσυπογράφουν 29 (!) σύλλογοι και φορείς, εκπροσωπώντας συνολικά τους Τζουμερκιώτες (και όχι μόνον).
Η ευρύτερη περιοχή του Καλαρρύτικου αποτελεί μια γεωγραφική ενότητα με απαράμιλλη οικολογική, αισθητική και εν γένει περιβαλλοντική αξία. Τα παραπάνω χαρακτηριστικά σε συνδυασμό με το ιστορικό παρελθόν, τα παραδοσιακά στοιχεία του ανθρωπογενούς περιβάλλοντος και τις κοινωνικές υποδομές, αποτελούν τα συγκριτικά πλεονεκτήματα τα οποία ευνόησαν την, ήπιας μορφής, ανάπτυξη που κυριαρχεί και έχει προσδώσει συγκεκριμένο χαρακτήρα στην περιοχή. Αυτή η αποδεκτή από τους κατοίκους της περιοχής ανάπτυξη, είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με το υδάτινο οικοσύστημα του Καλαρρύτικου. Επομένως η επιχειρούμενη εκμετάλλευσή του, με το πρόσχημα- απατηλό μανδύα της παραγωγής ενέργειας από ανανεώσιμες πηγές, συνιστά εκτροπή (και) παρεκτροπή από αξίες, αρχές και επιθυμίες, πλήττοντας και διαψεύδοντας τις προσδοκίες της τοπικής κοινωνίας (και πολλών άλλων) για εφαρμογή των αρχών της βιώσιμης-αειφόρου ανάπτυξης. Γιατί ο Καλαρρύτικος είναι συνδεδεμένος με τα βιώματα, τις αναμνήσεις, τις δραστηριότητες, τις παραδόσεις, εν γένει της ζωής των προγόνων μας, ημών και το μέλλον των απογόνων μας. Και για τον λόγο αυτό έχουμε κάθε δικαίωμα αλλά και την υποχρέωση να τον προστατεύσουμε. Και το δικαίωμα αυτό δεν το απεμπολούμε, δεν το χαρίζουμε, δεν το δίνουμε αντιπαροχή και πολύ περισσότερο δεν το ξεπουλάμε!
