Στις 11 Σεπτεμβρίου 2024 τέθηκε σε ισχύ η υπουργική απόφαση, ο οποία αφορά στη χρήση κινητών τηλεφώνων με σύστημα επεξεργασίας εικόνας και ήχου (smartphone), από μαθητές εντός του σχολικού περιβάλλοντος. Η είδηση θα περνούσε, ίσως, απαρατήρητη εάν συγχρόνως, σχεδόν, με την έναρξη ισχύος (φέτος) του νόμου, δεν είχαμε και τις επιπτώσεις του: συγκεκριμένα, μαθητής τιμωρήθηκε με αποβολή διότι «χρησιμοποιούσε» το κινητό του στο σχολείο. Όπως ήταν αναμενόμενο η είδηση τροφοδότησε σειρά δημοσιεύσεων και βέβαια ποικίλων αντιδράσεων. Τα ερωτήματα πολλά, το ίδιο οι θέσεις, αλλά και οι αντιθέσεις: μήπως είναι υπερβολική η απαγόρευση, επηρεάζει η χρήση του κινητού στο σχολικό περιβάλλον την εκπαιδευτική και μαθησιακή διαδικασία, συμβάλλει η χρήση του στην απομόνωση επικοινωνιακού χαρακτήρα των μαθητών, μπορούμε να αποκλείσουμε τη χρήση ενός μέσου το οποίο αποτελεί συστατικό της σημερινής ζωής;
Καταρχάς διευκρινίζεται ότι οι διατάξεις για την απαγόρευση των κινητών δεν είναι καινοφανείς και δεν ψηφίστηκαν από τη σημερινή κυβέρνηση. Η πρώτη νομοθετική παρέμβαση απαγόρευσης κατοχής κινητών τηλεφώνων στα σχολεία, έρχεται από το μακρινό 2006, με την υπουργική απόφαση της κ. Γιαννάκου στις 07/12/2006. Έκτοτε και με τροποποιήσεις (2012, 2016, 2018), η απαγόρευση ισχύει μέχρι σήμερα, απλά φέτος ενεργοποιήθηκε.
Ας έλθουμε τώρα στο μείζον και ουσιώδες θέμα: γιατί θεσπίστηκαν όλα τα παραπάνω μέτρα και πως δικαιολογούνται (τεκμηριώνονται) επιστημονικά;
Κατά πρώτον ισχύει μια γενικά αποδεκτή και προφανής διαπίστωση: τα τελευταία χρόνια παρατηρείται αύξηση στη χρήση κινητών τηλεφώνων από εφήβους (τρείς στους τέσσερις εφήβους έχουν έξυπνο κινητό), σε τέτοιο βαθμό ώστε για τους περισσότερους αποτελεί αναπόσπαστο μέρος της καθημερινότητάς τους (24% περιγράφουν τον εαυτό τους ως «συνεχώς δικτυωμένο», αφού το αποκαλούμενο έξυπνο κινητό προσφέρει πλείστες όσες λειτουργίες). Οι διαπιστώσεις αυτές συνδέονται ή οδηγούν σε ουδέτερες ή και θετικές όψεις της χρήσης του κινητού (49% όμως των γονέων αναφέρουν ότι το παιδί τους έχει πρόσβαση σε ακατάλληλο περιεχόμενο). Υπάρχει όμως και η άλλη πλευρά του νομίσματος, είναι αυτή στην οποία στηρίχτηκε ο νυν υπουργός Παιδείας, κ. Πιερρακάκης δικαιολογώντας την ενεργοποίηση του μέτρου: “Τα κινητά αποσπούν την προσοχή των μαθητών”. Όντως έρευνες έχουν αποδείξει ότι υπάρχουν τέσσερις θεμελιώδεις «βλάβες» που προκαλούνται ήδη από την παιδική ηλικία και που βασίζονται στο τηλέφωνο: κοινωνική στέρηση, στέρηση ύπνου, κατακερματισμός της προσοχής (28% των μαθητών αποσπάται σε αλλότριες εφαρμογές-apps) και εθισμός (τέσσερις ώρες την ημέρα μπροστά στην οθόνη περνούν κατά Μ.Ο. μαθητές και έφηβοι).
Παράλληλα, εύλογες είναι και οι ανησυχίες των εκπαιδευτικών, αλλά και των γονιών, ότι η χρήση κινητών εκτός από τα αρνητικά μαθησιακά αποτελέσματα, μειώνει τη δια ζώσης αλληλεπίδραση και κοινωνικοποίηση των μαθητών. Αναμφίβολα, η υπερβολική χρήση κινητών κατά την εφηβεία φέρει αρνητικές επιπτώσεις στην ψυχική υγεία των μαθητών, αφού συνδέεται με αισθήματα απομόνωσης και μοναξιάς, καθώς και με συμπτώματα κατάθλιψης και άγχους.
Και για να μην θεωρηθεί ότι εμείς εδώ στην Ελλάδα «κομίζουμε γλαύκαν εις Αθήνας», ας δούμε τι ισχύει σε άλλες χώρες. Σύμφωνα με όσα υποστήριζε η UNESCO το καλοκαίρι του 2023, σχεδόν μία στις τέσσερις χώρες παγκοσμίως, εισήγαγε νόμους ή πολιτικές σχετικά με την απαγόρευση της χρήσης των smartphones στα σχολεία. Ενδεικτικά αναφέρεται ότι η Ιταλία ήταν από τις πρώτες χώρες που εφάρμοσαν την απαγόρευση των κινητών τηλεφώνων το 2007, το ίδιο η γαλλόφωνη κοινότητα του Βελγίου. Στη Γερμανία τα περισσότερα σχολεία έχουν απαγορεύσει τη χρήση κινητών, στην Ολλανδία ισχύει αντίστοιχη απαγόρευση από τις αρχές του 2024, αλλά ως σύσταση, στη Βρετανία, η κυβέρνηση εξέδωσε οδηγία «σχετικά με την απαγόρευση της χρήσης κινητών τηλεφώνων καθ’ όλη τη διάρκεια της σχολικής ημέρας», στην Ισπανία, την Ιρλανδία και Φινλανδία επίσης δεν επιτρέπονται κινητά στα σχολεία, στη Γαλλία, τέλος, ένα σχέδιο «ψηφιακού αποκλεισμού» εφαρμόζεται σε πρώτη φάση σε 200 σχολεία δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης. Στις χώρες αυτές θεωρείται πως η απαγόρευση των κινητών «θα μειώσει τους περισπασμούς στην τάξη, θα επιτρέψει στους μαθητές να επικεντρωθούν στη μάθηση, θα βελτιώσει την ευημερία των μαθητών και θα μειώσει τον εκφοβισμό στον κυβερνοχώρο». Στην ίδια κατεύθυνση κινείται μεγάλη μερίδα των μαθητών, συμφωνούν δηλ. ότι το μέτρο είναι στη σωστή κατεύθυνση, παραδέχονται ότι το κινητό τηλέφωνο τούς αποσπά από την παράδοση των μαθημάτων, το διάβασμα και τις υπόλοιπες δραστηριότητες. Φαίνεται λοιπόν ότι η Ελλάδα, για πρώτη φορά, είναι συντονισμένη πλήρως με ένα διεθνές επιστημονικό αλλά και κοινωνικό κίνημα, αναζητώντας λύσεις μέσω των σχολείων στον βαρύ εθισμό των εφήβων στα κινητά τηλέφωνα και στις οθόνες.
Βεβαίως υπήρξαν και αντιδράσεις: οι μαθητές του Calvijn College της Ολλανδίας, στην έναρξη εφαρμογής της απαγόρευσης έξι χρόνια πριν, ισχυρίστηκαν ότι «δεν ζούμε στο 1800», ενώ περίπου το 20% των γονέων, αλλά και των καθηγητών που ερωτήθηκαν ήταν σταθερά αντίθετοι. Ορισμένοι εκ των εκπαιδευτικών υποστήριξαν ότι «θα ήταν καλύτερο να αγκαλιάσουμε τις νέες τεχνολογίες αντί να τις αποφεύγουμε». Σήμερα έξι χρόνια μετά, φαίνεται ότι τα αποτελέσματα συνηγορούν υπέρ της απόφασης: οι υπεύθυνοι του Calvijn College, κάνουν λόγο για μεταμόρφωση της κουλτούρας του σχολείου. «Ουσιαστικά ό,τι είχαμε χάσει, το πήραμε πίσω»… «οι μαθητές παίζουν και μιλούν μεταξύ τους και υπάρχουν πολύ λιγότερες διακοπές στα μαθήματα».
Διαφωτιστική επί των αποτελεσμάτων της μη χρήσης των κινητών είναι μια ευρύτερη «επισκόπηση» όλων των δημοσιευμένων και μη δημοσιευμένων παγκόσμιων στοιχείων υπέρ και κατά της απαγόρευσης των κινητών τηλεφώνων στα σχολεία. Κατά πόσο δηλ. τα κινητά τηλέφωνα επηρεάζουν τις επιδόσεις, την ψυχική υγεία και την ευημερία των μαθητών και τη συχνότητα του διαδικτυακού εκφοβισμού.
Σύμφωνα με την έρευνα, όταν απαγορεύτηκαν τα τηλέφωνα στα σχολεία, διαπιστώθηκε βελτίωση των μαθησιακών επιδόσεων αλλά και της ψυχικής υγείας των μαθητών, καθώς και μείωση του εκφοβισμού. Οι καθηγητές περιέγραψαν ότι οι μαθητές ήταν πιο προσεκτικοί και συγκεντρωμένοι στη δουλειά τους στην τάξη και ότι όσον αφορά τη γνωστική λειτουργία, συνολικά το μέτρο ήταν θετικό. Πολλοί μαθητές ανέφεραν επίσης περισσότερες κοινωνικές αλληλεπιδράσεις στην πραγματική ζωή και ότι η ποιότητα αυτών των αλληλεπιδράσεων είχε βελτιωθεί. Διαπιστώθηκε επίσης μείωση του διαδικτυακού εκφοβισμού.
Καταλήγοντας και συνοψίζοντας τις διαπιστώσεις αποδεικνύεται ότι το έξυπνο κινητό, διαθέτοντας πλήθος λειτουργιών, καίτοι αναπόσπαστο μέρος της καθημερινότητας των νέων, οδηγεί τους μαθητές σε εθισμό, πολύωρη μη εποικοδομητική χρήση, απόσπαση της προσοχής στα ουσιώδη (μαθήματα και μελέτη), κοινωνική αποξένωση. Σε όλα αυτά προστίθεται και η δυνατότητα που προσφέρει ως μέσο-εργαλείο εκφοβισμού και πολλές φορές εκβιασμού. Δεύτερη, ευχάριστη διαπίστωση, είναι ότι η μετάβαση στο νέο καθεστώς, με την εφαρμογή του νόμου περί απαγόρευσης της χρήσης στο σχολικό περιβάλλον, έγινε ομαλά και κατά αποδεκτό τρόπο. Επίσης η πλειοψηφία των γονέων έχει κατανοήσει τη στόχευση του μέτρου.
Επειδή το μέτρο βρίσκεται στην αρχή της εφαρμογής του, και επειδή έχει γίνει αντιληπτή από τους ίδιους τους μαθητές η αρνητική συμβολή της κατάχρησης του κινητού (53% συμφωνεί στην πρωτοβουλία, δύο στους τρείς θεωρούν ότι η μείωση χρήσης θα είχε θετικό αντίκτυπο στην επίδοσή τους), σημαντικό είναι να καταβληθεί η κατάλληλη προσπάθεια από όλους, γονείς, εκπαιδευτικούς, μαθητές, κοινωνικούς φορείς, ειδικούς, ώστε να εμπεδωθεί η άποψη και να γίνει κατανοητή η διαφορά χρήσης και κατάχρησης, οι θετικές και αρνητικές επιπτώσεις ευρύτερα της τεχνολογίας και βέβαια, όσο το δυνατόν, περιορισμός των κυρώσεων.
Είναι προτιμητέο να διδάσκουμε στα παιδιά την κατάλληλη χρήση των τηλεφώνων, αντί να τα απαγορεύουμε απλώς. Αυτό θα βοηθήσει τους μαθητές να μάθουν πώς να χρησιμοποιούν τα τηλέφωνά τους με ασφάλεια και υπευθυνότητα στο σπίτι και πέρα από αυτό. Το μέτρο ισχύει γενικότερα: τόσο τα παιδιά όσο και οι ενήλικες πρέπει να έχουν συγκεκριμένα και «υγιή» κριτήρια όσον αφορά τις επιλογές αξιοποίησης του χρόνου τους.
