Ο Charlie Kirk δεν ήταν απλώς ένας πολιτικός σχολιαστής με συντηρητική ματιά. Ήταν ένας αυθεντικός εκπρόσωπος της αμερικανικής άκρας δεξιάς. Στις ομιλίες και τα κείμενά του συναντούσε κανείς ένα μείγμα αντιδραστικότητας, συνωμοσιολογίας και μισαλλοδοξίας. Στρεφόταν εναντίον των δικαιωμάτων των γυναικών, αποδομούσε τον αγώνα της ΛΟΑΤΚΙ+ κοινότητας, καλλιεργούσε καχυποψία απέναντι σε κάθε μειονότητα, πρέσβευε την απαγόρευση των αμβλώσεων –ακόμη και σε ανήλικα θύματα βιασμού. Κατά την περίοδο της πανδημίας πρωτοστάτησε στη διάδοση αβάσιμων και αναπόδεικτων θεωριών γύρω από τα εμβόλια, ενώ δεν δίσταζε να προβάλει με φανατισμό την πολιτική ατζέντα του Τραμπ. Σε όλα αυτά προστίθενται η απροκάλυπτη εχθρότητά του προς την Ουκρανία και η συμπάθεια προς τον Πούτιν, που σφράγιζαν το ιδεολογικό του προφίλ.
Ένα από τα πιο επικίνδυνα εργαλεία που αξιοποίησε ήταν η θεωρία της λεγόμενης «Μεγάλης Αντικατάστασης» (Great Replacement). Σύμφωνα με αυτή, οι «γηγενείς» λευκοί πληθυσμοί απειλούνται από μια σχεδιασμένη -υποτίθεται- διαδικασία αντικατάστασης μέσω της μετανάστευσης και της δημογραφικής ενίσχυσης των μη λευκών κοινοτήτων. Η θεωρία ξεκίνησε από τον γάλλο συγγραφέα Renaud Camus και έχει τροφοδοτήσει την ακροδεξιά σε Ευρώπη και Αμερική, καλλιεργώντας τον φόβο ότι οι λευκοί θα καταστούν μειονότητα στην «ίδια τους τη χώρα». Δεν πρόκειται για αθώα ανησυχία, αλλά για ένα σχήμα που ρίχνει λάδι στη φωτιά του ρατσισμού και έχει αποτελέσει ιδεολογική βάση ακόμη και για τρομοκρατικές επιθέσεις. Το γεγονός ότι ο Kirk υιοθέτησε και διέδωσε αυτή τη θεωρία αποδεικνύει πόσο συνειδητά κινούταν σε επικίνδυνα μονοπάτια.
Κι όμως, παρά την τοξικότητα των ιδεών του, είχε έναν τρόπο να διακρίνεται: δεν περιοριζόταν σε φιλικά ακροατήρια. Μιλούσε δημόσια, ακόμη και σε χώρους που γνώριζε ότι θα συναντήσει αντιδράσεις. Είχε την ικανότητα να εμφανίζεται προετοιμασμένος, να δομεί τα επιχειρήματά του με αυτοπεποίθηση και να κερδίζει εντυπώσεις, ιδιαίτερα όταν απέναντί του βρίσκονταν αντίπαλοι όχι τόσο καλά διαβασμένοι. Βέβαια, ήταν επιλεκτικός: φρόντιζε να προβάλλει μόνο τις αντιπαραθέσεις όπου κυριαρχούσε, ενώ οι στιγμές που γινόταν αντικείμενο χλευασμού από πιο τεκμηριωμένους συνομιλητές έμεναν στο σκοτάδι. Δεν ήταν συνεπώς η δύναμη των ιδεών του, που τον έκανε δημοφιλή με τον έναν ή τον άλλον τρόπο, αλλά η ισχύς της επικοινωνιακής του στρατηγικής.
Η δολοφονία του, λοιπόν, είναι ένα σοκ. Ανεξάρτητα από το ποιος και γιατί το έκανε, η αφαίρεση μιας ζωής δεν μπορεί να εκληφθεί ως πολιτική πράξη. Είναι έγκλημα. Ελπίζουμε μόνο να πρόκειται για πράξη ενός μεμονωμένου ατόμου, γιατί το ενδεχόμενο να συνδέεται με οργανωμένο σχέδιο στοχοποίησης θα άνοιγε μια ακόμη πιο ζοφερή σελίδα. Το σίγουρο είναι ότι η βία δεν λύνει καμία πολιτική διαμάχη -αντίθετα, την εργαλειοποιεί.
Το πιο ανησυχητικό είναι η ψυχρότητα με την οποία ορισμένοι σχολίασαν την είδηση. Μια τάση να αντιμετωπίζεται η δολοφονία ως εξαφάνιση ενός προβλήματος, λες και η ζωή του Kirk άξιζε λιγότερο επειδή υπήρξε επικίνδυνος ιδεολόγος. Αυτή η απουσία ενσυναίσθησης δεν είναι τίποτε άλλο από το ίδιο δηλητήριο που εκείνος έριχνε στη δημόσια σφαίρα: η λογική ότι ο «άλλος» δεν αξίζει κατανόηση, ότι η εξόντωσή του είναι λύση. Αν η δημοκρατία έχει ένα όριο που δεν μπορεί να παραβιαστεί, αυτό είναι η ανθρώπινη ζωή. Δυστυχώς, όμως, δεν είναι απίθανο να βρεθούν και εκείνοι που θα δικαιολογήσουν τον φόνο, είτε από τον χώρο της άκρας αριστεράς είτε από άλλους κύκλους που θρέφονται από την ίδια λογική της βίας. Γιατί οι άκρες, δεξιά και αριστερά, έχουν μια επικίνδυνη συγγένεια: την αποενοχοποίηση της βίας και την απανθρωποποίηση του αντιπάλου.
Από την άλλη, το γεγονός αυτό δίνει την τέλεια αφορμή στους ακροδεξιούς κύκλους –πρωτίστως στον Τραμπ και τους ομοϊδεάτες του- να εντείνουν τη ρητορική τους, να παρουσιαστούν ως θύματα και να επιτεθούν ακόμη πιο λυσσαλέα στη φιλελεύθερη δημοκρατία. Είναι το διπλό έγκλημα της δολοφονίας: το έγκλημα κατά της ζωής και το έγκλημα κατά της δημοκρατικής τάξης.
Η ειρωνεία είναι πικρή. Ο Kirk είχε αποκαλέσει τον Μάρτιν Λούθερ Κινγκ «κακό άνθρωπο» και «επικίνδυνο». Και τώρα, με τον βίαιο θάνατό του, κινδυνεύει να αναγορευτεί στο αντίστοιχο σύμβολο της δικής του πλευράς. Ένα μακάβριο παιχνίδι της ιστορίας που μετατρέπει έναν φανατικό πολέμιο της διαφορετικότητας σε μάρτυρα για όσους βλέπουν τη βία ως βολικό αφήγημα.
Η ουσία, όμως, παραμένει καθαρή: οι ιδέες του Kirk ήταν επικίνδυνες, αλλά η δολοφονία του δεν τον αναιρεί. Αντίθετα, τον ενισχύει. Ο μόνος δρόμος απέναντι σε τέτοιες θεωρίες είναι η αποδόμηση με επιχειρήματα, η ψύχραιμη απάντηση και η υπομονετική εξήγηση. Γιατί κάθε φορά που η βία παίρνει τη θέση του λόγου, εκείνοι που ζούσαν από την τοξικότητα δικαιώνονται. Και αυτό είναι το πιο οδυνηρό μάθημα.
