Όταν αυτοί δεν ζήσαν καλά κι εμείς καλύτερα

«Τα παραμύθια είναι ζωντανά πλάσματα». Μ’ αυτή τη φράση ξεκινά η παράσταση με τον τίτλο «Καημός», που ανεβαίνει αυτές τις μέρες από τη Θεατρική Συμπαιγνία. Στέκονται όρθια στον χρόνο, μεταφέρονται από στόμα σε στόμα και καμιά φορά παραλλάσσονται -κάποια, για να αντέχονται, αποκτούν διαφορετικό από το αρχικό τέλος, άλλα «μαλακώνουν» άγρια περιστατικά. Και μετά είναι και τ’ άλλα που διατηρούν ατόφιες την αγριότητα και τη σκοτεινιά τους, παραμιλούν στις ψυχές όσων τα ακούν, κάνουν τις σκέψεις της μέρας εφιάλτες τη νύχτα. Είναι τα παραμύθια που δεν αφηγούνται πια οι γιαγιάδες στα μικρά παιδιά, για να τα προστατέψουν από τον φόβο. Είναι όμως οικεία στη γενιά μας, καθώς προλάβαμε να τα ακούσουμε, πριν η πολιτική ορθότητα τα εξοβελίσει. «Από πού να’ ρθω, γιε μου, γιε μου» έλεγε η λάμια στον γιο που έψαχνε τη μάνα του μέσα στο δάσος κι η φωνή της γιαγιάς, που άλλαζε και αγρίευε, ακόμη αντηχεί στ’ αυτιά μας. Δεν λέμε τέτοια παραμύθια πια. Παραμερίσαμε τις δοξασίες που τα γέννησαν, την ακατέργαστη βία τους, τις απωθημένες σκέψεις που δηλητηρίασαν τους ήρωες κι έγιναν πράξεις βάρβαρες και ανείπωτες.

Μ’ αυτές τις ιστορίες καταπιάστηκαν οι άνθρωποι της Θεατρικής Συμπαιγνίας και το εγχείρημα είναι από τη φύση του τολμηρό και δύσκολο. Περιορίζει το κοινό, εξαιρεί τους κατεξοχήν ακροατές του -τα παιδιά- χαμηλώνει και κοκκινίζει τους φωτισμούς, αγριεύει τη μουσική, σκληραίνει και μονώνει συναισθηματικά τους πρωταγωνιστές τους και ξεβολεύει τον θεατή από την άνεση της καρέκλας του. Και το κυριότερο: λίγα από τα παραμύθια του έχουν λύτρωση και καλό τέλος. Αλλά τα «σηκώνει» από το χαρτί, κάνει τρισδιάσταση την αφήγηση, φτιάχνει εικόνες, προσθέτει φυσικούς ήχους και δίνει ζωή, πνοή και παλμό σε όσα ο νομοτελειακός περιορισμός του λόγου καθηλώνει. Επτά ιστορίες, επτά άνθρωποι που τις λένε ενσαρκώνοντας τους ήρωές τους, καθώς η δράση και ο λόγος εναλλάσσονται ή και συνυπάρχουν. Το σκηνικό λιτό -καθόλου φτωχό όμως- και πολύ φροντισμένο. Οι φωτισμοί ακολουθούν την ιστορία και τη διηγούνται παράλληλα χωρίς λόγια, συμβατοί όμως με τη δράση. Τα κοστούμια απλά και καλοδουλεμένα. Τα σκηνικά αντικείμενα εμπλουτίζουν τη δυναμική των ερμηνειών και της κίνησης. Η ζωντανή μουσική -ξέχωρα απ’ αυτή που έρχεται από τα ηχεία- με μουσικά όργανα τόσο ταιριαστά στα παραμύθια, σαν να βγαίνει από τα σπλάχνα κάθε ιστορίας και να ακούγεται για πρώτη φορά. Η κίνηση -καταλύτης μεγάλος, ρυθμιστής της εξέλιξης κάθε ιστορίας- φυσικά ανακατεμένη με τον λόγο. Και η σκηνοθεσία της Γιολάντας Καπέρδα ευρηματική, ευφάνταστη, σχεδόν ρυθμική, φέρνει το χθες στο τώρα, χωρίς να το σέρνει ή να το εκβιάζει.

Είναι πολύ σημαντικό να έρχεται το κοινό σε επαφή με τέτοια, δύσκολα, καθόλου εύπεπτα κείμενα, που είναι ουσιαστικά ιστορίες αρχέτυπες, παραλλαγμένες με τον καιρό, μπολιασμένες με το νέο και τη συνήθεια κάθε εποχής ή τόπου, αλλά στέρεες και κοινές για όλους τους ανθρώπους, όπως άλλωστε κοινή είναι κι η μοίρα τους. Και είναι συγκυρία ευτυχής, όπως αυτή εδώ, να τις παίρνουν στα χέρια τους και να τις ζωντανεύουν άνθρωποι με μεράκι, με τον καημό της δημιουργίας και τον παιδεμό της αληθινής απόδοσης. Δεν εκπαιδεύουν μόνο τους ηθοποιούς –επαγγελματίες και μη- να τις ερμηνεύουν όπως τους πρέπει, αλλά και τον ίδιο τον θεατή να γίνεται απαιτητικός και να αποζητά την ουσία περισσότερο από την ευκολία και την επιφανειακή διασκέδαση. Γιατί η τέχνη πρέπει να ενοχλεί, όχι όμως και οι υπηρέτες της.

Είδαμε μια καλή παράσταση, άρτια δραματουργικά, με παλμό και δυνατές ερμηνείες. Μια δουλειά συνόλου που παίρνει πάνω του όλο το εγχείρημα και το φέρνει εις πέρας πολύ φυσικά και αβίαστα, παρά το βάρος των ιστοριών και το μαρτύριο των ηρώων τους. Γιατί ακόμη και τα παραμύθια χωρίς καλό τέλος (ή όπως ορίζει ο καθένας μας το καλό τέλος) έχουν και ρωγμές από τις οποίες μπαίνει το φως…