Bundesarchiv, Bild 101I-179-1574-10 Foto: Wetzel | 1943 Γερμανός Αντιστράτηγος του Πεζικού κατά την κατάθεση στεφάνου με παραταγμένο στρατιωτικό άγημα. Στο βάθος τα κυπαρίσσια και ο τοίχος του νεκροταφείου του Αγίου Νικολάου.
Στις 14 Οκτωβρίου 1944 οι Γερμανοί εγκατέλειπαν τα Γιάννενα μετά από 42 σχεδόν μήνες Κατοχής, μιας περιόδου γεμάτης με τρόμο, δυστυχία και θάνατο. Στο πέρασμά τους η περιοχή θρήνησε το ξεκλήρισμα της ακμαίας Εβραϊκής Κοινότητας της πόλης μας, τις σφαγές σε διάφορα γειτονικά χωριά, όπως τους Λυγγιάδες, τη Μουσιοτίτσα, το Κεφαλόβρυσο ή το Κομμένο της Άρτας, ενώ υπέφερε και από τις λεηλασίες και τις καταστροφές τους. Με το φούντωμα όμως της Αντίστασης ήταν επόμενο να έχουν και οι κατακτητές, σε μικρότερο βέβαια βαθμό, σημαντικές απώλειες σε ανθρώπινο δυναμικό. Για τους δικούς τους νεκρούς στρατιώτες οι Γερμανοί είχαν δημιουργήσει ένα ξεχωριστό νεκροταφείο στην πόλη. Αν και κατά καιρούς είχα ρωτήσει σχετικά πολλούς γηραιότερους συμπολίτες μας, κανείς τους δεν θυμόταν, πού ακριβώς βρίσκονταν.
Πριν μερικούς μήνες και μετά από προσωπική έρευνα στα επίσημα Ομοσπονδιακά Αρχεία της Γερμανίας (Bundesarchiv) βρήκα μια σειρά από 11 στρατιωτικές φωτογραφίες, με χρονολογία 1943, που είχαν ως θέμα ένα γερμανικό νεκροταφείο στην Ελλάδα, χωρίς όμως άλλες ειδικότερες πληροφορίες. Μετά από λεπτομερή παρατήρηση, η γνώριμη εικόνα από τις πλαγιές του Μιτσικελιού – απ’ την περιοχή περίπου της Κρύας – που διακρίνονταν στο βάθος, υπήρξε καθοριστική, στο να μπορέσω τελικά να τις ταυτοποιήσω γεωγραφικά με τα Γιάννενα. Οι φωτογραφίες απεικονίζουν μια τελετή κατάθεσης στεφάνων από υψηλόβαθμους αξιωματικούς της Βέρμαχτ, μπροστά από ένα άγημα γερμανών πεζικάριων και ορεινών καταδρομέων της φημισμένης Μεραρχίας Εντελβάις (Edelweiß), που ήταν στρατοπεδευμένη τότε στην πόλη μας. Ένας από τους αξιωματικούς είναι πιθανότατα o διοικητής της Μεραρχίας Καταδρομέων, αντιστράτηγος Βάλτερ Στέτνερ (Walter Stettner).
Η θέση
Το γερμανικό νεκροταφείο βρίσκονταν μεταξύ στης Λεωφόρου Γράμμου και της Λεωφόρου Κωνσταντινουπόλεως, στο πίσω μέρος του τότε ιταλικού στρατιωτικού νεκροταφείου. Όπως φαίνεται στις φωτογραφίες, ήταν περιφραγμένο στο μεγαλύτερο μέρος του με πέτρινη τοιχοποιία, ενώ στην ανατολική του πλευρά υπήρχε ένα μικρό κτίσμα, μάλλον εκκλησάκι ή αποθήκη. Στη γύρω περιοχή φαίνονται αγροί και λιβάδια, ενώ στο βάθος ορισμένων φωτογραφιών διακρίνονται το περιτοίχισμα και τα κυπαρίσσια από το νεκροταφείο του Αγίου Νικολάου. Σήμερα μόνο ένα τμήμα της βόρειας τοιχοποιίας και μερικές συστάδες θάμνων και δένδρα κοντά στη Λεωφόρο Γράμμου δρόμο μαρτυρούν τη θέση του, αφού το μεγαλύτερο μέρος έχει οικοδομηθεί.
Οι νεκροί
Από την άνοιξη του 1959 οι Γερμανοί είχαν αρχίσει να περισυλλέγουν τα οστά των νεκρών τους από όλη την Ελλάδα, με σκοπό την συγκεντρωτική τους ταφή σε δυο νεκροταφεία, ένα κοντά στην Αθήνα, στον Διόνυσο-Ραπεντόζα, και ένα στο Μάλεμε της Κρήτης, ειδικά για τους πεσόντες στο νησί. Η δημιουργία των δυο αυτών νεκροταφείων ήταν αποτέλεσμα μιας ειδικής διακρατικής συμφωνίας που υπογράφτηκε μεταξύ Ελλάδας και Γερμανίας και τέθηκε σε ισχύ το Οκτώβριο του 1965. Μέχρι να βρεθεί η κατάλληλη έκταση για τη δημιουργία του νεκροταφείου στον Διόνυσο τα οστά των γερμανών στρατιωτών είχαν μεταφερθεί για προσωρινή φύλαξη στο Μοναστήρι της Ξενιάς, κοντά στον Αλμυρό Μαγνησίας. Τα εγκαίνια του νεκροταφείου στον Διόνυσο-Ραπεντόζα έγιναν στις 28 Σεπτεμβρίου 1975, ενώ στο Μάλεμε έναν σχεδόν χρόνο νωρίτερα.
Σύμφωνα με πληροφορίες της Γερμανικής Υπηρεσίας Μέριμνας Πολεμικών Τάφων (Volksbund Deutsche Kriegsgräberfürsorge) η εκταφή και μετακομιδή των οστών από το γερμανικό νεκροταφείο στα Γιάννενα έγινε το καλοκαίρι του 1959, και συγκεκριμένα σε τρεις ημερομηνίες, στις 24 και 30 Ιουνίου καθώς και στις 6 Ιουλίου. Συνολικά έγινε η ανακομιδή των λειψάνων 333 στρατιωτών, μεταξύ των οποίων όμως, όπως διαπιστώθηκε, συμπεριλαμβάνονταν και μερικοί Ιταλοί.
Ο φωτογράφος
Ο φωτογράφος Βέτσελ (Wetzel) που τράβηξε τις παραπάνω φωτογραφίες είναι ήδη γνωστός στους αναγνώστες της εφημερίδας μας, αφού έχουμε ξαναδημοσιεύσει φωτογραφίες του και συγκεκριμένα, με γερμανούς στρατιώτες μπροστά από το «Βιβλιοπωλείο του Μετώπου» στο Ξενοδοχείο Ακροπόλ, στην Πλατεία (Ηπειρωτικός Αγών, 16.2.2012). Ο ίδιος αποθανάτισε και τον εκτοπισμό των Εβραίων συμπολιτών μας, στις 25 Μαρτίου 1944, στην Πλατεία Μαβίλη, αφήνοντας ένα συνταρακτικό φωτογραφικό ιστορικό ντοκουμέντο. Ο Βέτσελ υπηρετούσε με τον βαθμό του δεκανέα σε μια προπαγανδιστική μονάδα του γερμανικού στρατού, την Propaganda Kompanie 690 (PK 690), με έδρα τη Θεσσαλονίκη. Η μονάδα αυτή κάλυπτε φωτογραφικά και κινηματογραφικά τις διάφορες στρατιωτικές επιχειρήσεις της 12ης Στρατιάς της Βέρμαχτ, σε όλη την Ελλάδα και στα Βαλκάνια. Περισσότερα στοιχεία για το άτομό του δυστυχώς δεν έχω βρει μέχρι σήμερα.
Τον περασμένο χρόνο είχα την καλή τύχη να γνωρίσω τον κ. Ανδρέα Ασσαέλ, ηλεκτρολόγο-οικονομολόγο μηχανικό, από τη Θεσσαλονίκη, ο οποίος είναι και μανιώδης συλλέκτης σπάνιων ιστορικών φωτογραφιών από την κατοχική περίοδο στη Θεσσαλονίκη. Μέσα στο ανεκτίμητης ιστορικής αξίας αρχείο του, μπόρεσε να εντοπίσει τον φωτογράφο Βέτσελ, σε μια φωτογραφία από μια γιορτή της μονάδας του, μαζί με άλλους συναδέλφους του. Ο κ. Ασσαέλ διέθεσε γενναιόδωρα τη φωτογραφία αυτή για τους σκοπούς της δημοσίευσης και από τη θέση αυτή, θέλω να τον ευχαριστήσω θερμά.
