Μνήμη, η γέφυρα του χρόνου: δημιουργία μιας performance

Τι είναι μνήμη;
-Το αντίθετο της λήθης…
-Ό,τι θυμούνται οι άλλοι από εσένα…
-Η μνήμη είναι η γέφυρα του χρόνου, είναι το «μια φορά κι έναν καιρό» μας…

Μία από τις βασικές διεργασίες που λαμβάνουν χώρα σε ψυχοθεραπευτικό επίπεδο, θεωρώ ότι είναι η διεργασία κατασκευής προσωπικού νοήματος σχετικά με τη ζωή. Για να είναι κάτι τέτοιο δυνατό, χρειάζεται να υπάρχει μια ιστορία ζωής σχετικά απαρτιωμένη, που να μπορεί κανείς να την αφηγηθεί κατανοώντας τη, παραμένοντας συνδεδεμένος με τα διάφορα κεφάλαιά της, εμπεριέχοντάς τη. Οι ιστορίες της ζωής μας δεν αντανακλούν απλά την προσωπικότητά μας, είναι κομμάτια αναπόσπαστα της προσωπικότητάς μας, μας ακολουθούν και μας καθορίζουν.

Ο τρόπος που κάθε ένας από εμάς ενσωματώνει τα γεγονότα, τις εμπειρίες και τελικά τις αναμνήσεις σε μία ενιαία «αφήγηση» ζωής επηρεάζει σε βάθος την έννοια της αυτοαντίληψης, την ίδια μας την ταυτότητα. Κάπως έτσι και στην ψυχοθεραπεία, αυτά που επιλέγει κάθε θεραπευόμενος να αναδείξει και να ασχοληθεί μαζί τους, να αφηγηθεί και να αναρωτηθεί, δεν συνιστούν απλά μια παράθεση γεγονότων παρά μια συναισθηματική αφήγηση που καταδεικνύει τι είναι σημαντικό και για ποιον λόγο, πώς καθορίζει το εδώ και τώρα και τη μελλοντική πορεία του υποκειμένου, πώς έχει συμβάλλει στη διαμόρφωση της ταυτότητας του συγκεκριμένου προσώπου.

Μία νοητική λειτουργία που πρωταγωνιστεί στην κατασκευή της προσωπικής μας ιστορίας και της οποίας η έκπτωση επιφέρει δραματικές επιπτώσεις στην αίσθηση του εαυτού και της απαρτίωσης, στη σύνδεση με το ποιος είμαι, από πού έρχομαι και πού πηγαίνω, είναι η Μνήμη. Μνήμη είναι η ικανότητα του εγκεφάλου να αποθηκεύει και να ανακτά νέες πληροφορίες μέσα από τις διάφορες εμπειρίες. Αποτελεί βασικό στοιχείο της διαδικασίας της μάθησης. Υπάρχουν πολλά είδη μνήμης, τα οποία εξυπηρετούν διαφορετικές λειτουργίες και αντιπροσωπεύονται σε διαφορετικές περιοχές του εγκεφάλου. Έτσι, το τι θυμόμαστε, πώς το θυμόμαστε, με ποια συναισθήματα επενδύουμε την ανάμνηση και πώς τη σχετίζουμε με άλλες αναμνήσεις και με την «μεγάλη» ιστορία της ζωής μας, είναι μια πολύπλοκη διαδικασία, συναρπαστική και καθοριστική: οι ιστορίες είναι ζωή και η ζωή είναι ιστορίες.

Μα και το θέατρο, όπως και όλες οι τέχνες, πολλές από τις οποίες συνυπάρχουν σε αυτό, ιστορίες αφηγούνται. Συχνά μάλιστα, αφηγούνται την ίδια ιστορία ξανά και ξανά, με άπειρους διαφορετικούς τρόπους, όπως μια ιστορία έρωτα για παράδειγμα..

Σε αυτό τον κοινό τόπο μεταξύ τέχνης και ζωής που συνθέτουν οι ιστορίες, αποφασίσαμε φέτος να περιπλανηθούμε με την ομάδα μας των θεατρικών διαδρομών και αναζητήσεων, δημιουργώντας μία θεατρική performance. Με τον όρο performance (επιτέλεση) εννοούμε ένα καλλιτεχνικό συμβάν το οποίο πράττει μία ομάδα καλλιτεχνών παρουσία θεατών σε χώρους δημόσιους, όχι κατ’ ανάγκη συμβατικά συνδεδεμένους με την Τέχνη (θέατρο, αίθουσα συναυλιών, gallery κλπ), κατά το οποίο επιδιώκεται συχνά αλληλεπίδραση μεταξύ θεατών και ερμηνευτών.  Ο χώρος που τόσο φιλόξενα μας υποδέχεται (Μονάδα Προστασίας Παιδιού) είναι ένας χώρος γεμάτος ιστορίες και συναισθήματα, επιτυχίες και ματαιώσεις και αποτέλεσε την αρχική και βασική έμπνευση της δράσης, οπότε και η υλοποίησή της εξαρτάται και νοηματοδοτείται μέσα σε αυτόν το χώρο (Site Specific).

Στον τόπο όπου πρωταγωνιστεί η Μνήμη λοιπόν, ως λειτουργία, ως ανάγκη, ως βάρος, ως επιλογή, ως διαμόρφωση ταυτότητας, εκεί θα δράσουμε. Γνωρίζοντας πόσο πολύ μας συνδέει το να μοιραζόμαστε ιστορίες με τους άλλους, πόσο σημαντικό για την εγκεφαλική μας δραστηριότητα και δικτύωση είναι το να θυμόμαστε και να επαναλαμβάνουμε ιστορίες που μας καθόρισαν, στιγμές που μας στιγμάτισαν, θελήσαμε να προσκαλέσουμε σε ένα τέτοιο μοίρασμα ανθρώπους γνωστούς, φίλους ή και αγνώστους. Η τεχνολογία βοηθάει σε αυτό, κι έτσι μέσα από μία διαδικτυακή φόρμα συλλέξαμε πολλές απαντήσεις που είναι μνήμες, ιστορίες, στιγμιότυπα ζωής όσων μας εμπιστεύτηκαν. Είναι οι στιγμές που επέλεξαν να μοιραστούν μέσα από τόσες που έχουν ζήσει. Είναι τα κομμάτια που ίσως ξεχωρίζουν ή ξεπήδησαν πρώτα στη θέα μιας σχετικής ερώτησης, όπως «Ποια είναι μια χαρακτηριστική ανάμνηση από την παιδική σου ηλικία;» ή «Μια λέξη / φράση που χαρακτηρίζει την παιδική σου ηλικία.;» ή «Ποιος είναι ο μεγαλύτερος φόβος σου;».

Απαντήσεις λοιπόν, και αναμνήσεις. Αυτή είναι η πρώτη ύλη μας, η συνάντησή μας με ιστορίες τρίτων μέσα από μια φόρμα. Βρήκαμε πολλά κοινά με τις δικές μας απαντήσεις, γιατί πολύ απλά, αν και κάθε προσωπική διαδρομή είναι μοναδική και ανεπανάληπτη, κάποιες ανάγκες, σκέψεις και συναισθήματα είναι πανανθρώπινα.

Με τις αποσκευές μας γεμάτες ανθρώπινες ιστορίες, ξεκινήσαμε να επεξεργαζόμαστε σωματικά και ψυχικά αυτό το υλικό. Κι είναι στ’ αλήθεια θαυμαστό το πώς η τέχνη, μας οδηγεί τον έναν κοντά στον άλλον, πώς μας καθιστά πιο διαθέσιμους να μοιραστούμε και να ακούσουμε, να συναντηθούμε. Όπως και στη ζωή, έτσι κι εδώ δεν έχει τόσο σημασία αν οι ιστορίες που αξιοποιήσαμε και θα μας ταξιδέψουν συνέβησαν έτσι κι όχι αλλιώς, αν η ακρίβεια κάθε ανάμνησης είναι αδιαμφισβήτητη. Σημασία έχει το ότι η κάθε ιστορία έχει ένα νόημα για τον συγκεκριμένο αφηγητή και το ότι η θεατρική τέχνη μας δίνει τη δυνατότητα να προσδώσουμε στην προσωπική ιστορία συλλογικό ενδιαφέρον και υπόσταση. Μετά από μια τρίμηνη περίπου διαδρομή – στη διάρκεια της οποίας η ζωή τρέχει με τους δικούς της ρυθμούς φέρνοντας στην ομάδα μας όλα αυτά που επιφυλάσσει ο κύκλος της ζωής – είμαστε πια στο σημείο που επιθυμούμε να μοιραστούμε τη δική μας σύνθεση, τη δική μας συσχέτιση με τις δικές σας ιστορίες, τη δική μας συνάντηση με τις αναμνήσεις ανθρώπων που αγαπήσαμε ή που δεν γνωρίσαμε ποτέ. Να τις «επιστρέψουμε» πίσω εμπλουτισμένες κατά μία έννοια… να τις διευρύνουμε, να τις γενικεύσουμε ή να εστιάσουμε σε μία τους λεπτομέρεια. Να αισθανθούμε τη μοναδικότητα και την κοινότητα. Να νιώσουμε ότι παρά τις πληγές – ή ίσως ακριβώς λόγω αυτών – η ζωή είναι πολύτιμη και είναι τώρα! Κυρίως, να θυμηθούμε ότι εμείς είμαστε οι πρωταγωνιστές μα και οι δημιουργοί της ιστορίας της ζωής μας. Όσο πληρέστερα αναλάβουμε αυτή την ευθύνη, τόσο πιθανότερο είναι να αποκτήσουμε μια αφήγηση ζωής με ειρμό και προσωπική νοηματοδότηση και ένα μέλλον που να χωράει τα όνειρά μας…