Ιστορίες

Daigo Fukuryu Maru: το περιστατικό και η ταινία

Ο Νίκος Αλμπανόπουλος γράφει για το περιστατικό που ενέπνευσε τη δημιουργία της ταινίας «Daigo Fukuryu Maru» του Kaneto Shindo -μια πυρηνική δοκιμή των ΗΠΑ στην ατόλη Μπικίνι το 1954, που ξέφυγε από τα όρια της ζώνης αποκλεισμού και έπληξε ένα γιαπωνέζικο αλιευτικό με τραγικές συνέπειες για όλο το πλήρωμά του.

Την 1η Μαρτίου 1954 οι ΗΠΑ έκαναν μια πυρηνική δοκιμή στην ατόλη Μπικίνι. Υπολόγιζαν ότι η έκρηξη της «δεύτερης γενιάς» θερμοπυρηνικής βόμβας (την είχαν βαφτίσει Castle Bravo) θα ισοδυναμούσε με 6 εκ. τόνους ΤΝΤ, θα ήταν δηλ. ~375 φορές ισχυρότερη από της Χιροσίμα (17 χιλ. τόνοι ΤΝΤ εκείνη). Όμως οι επιστήμονες δεν είχαν κατανοήσει πλήρως τις πυρηνικές αντιδράσεις που λάμβαναν χώρα και με έκπληξη διαπίστωσαν ότι προέκυψε έκρηξη περίπου 2,5 φορές μεγαλύτερη από το αναμενόμενο (15 εκ. τόνοι ΤΝΤ). Σαν να δίνεις πατίνι σε ένα τρίχρονο και κατά λάθος να του βάζεις και κινητήρα.

Ως αποτέλεσμα, η ραδιενεργός στάχτη απλώθηκε πολύ πέρα από τα όρια της ζώνης αποκλεισμού, απ’ όπου κάτοικοι και σκάφη είχαν απομακρυνθεί. Τα 23 μέλη ενός γιαπωνέζικου αλιευτικού, του Daigo Fukuryu Maru (Τυχερός Δράκος 5), πρώτα είδαν την λάμψη της έκρηξης από απόσταση τουλάχιστον 130 χλμ. και κατόπιν, λίγες ώρες μετά, εκτέθηκαν στα κατάλοιπά της. Άρχισαν να καθαρίζουν το «παράξενο, σαν πούδρα χιόνι» που έπεφτε στο κατάστρωμα, έμπαινε στα ρουθούνια τους, τρύπωνε κάτω από τα ρούχα, μέσα στα εσώρουχά τους. Ούτε να την αποφύγουν μπορούσαν, ούτε να πλεύσουν γρήγορα (η ταχύτητά του Maru ήταν μόλις 6 μίλια την ώρα), ούτε την πολυτέλεια να παρατήσουν δολώματα και ψάρια. Ούτε είχαν βέβαια πλήρη αντίληψη του κινδύνου, απλοί ψαράδες από την επαρχία.

Τους πήρε δυο βδομάδες να επιστρέψουν στο λιμάνι. Πριν φτάσουν, εμφάνισαν όλοι Οξύ Σύνδρομο Ακτινοβολίας. Το δράμα όμως μόλις άρχιζε. Όταν οι γιατροί κατάλαβαν τι είχε συμβεί (πήρε λίγες μέρες), ζήτησαν από τις ΗΠΑ πληροφορίες για την έκρηξη, για να καθορίσουν τη θεραπεία. Σε διαδοχικές εκκλήσεις τους, δεν πήραν ποτέ συγκεκριμένη απάντηση. Εκ των υστέρων αποκαλύφθηκε ότι ο επικεφαλής της αμερικανικής Επιτροπής Ατομικής Ενέργειας Lewis Strauss επιχειρηματολόγησε επίμονα στην κυβέρνηση Αϊζενχάουερ κατά οποιασδήποτε ουσιαστικής συνδρομής, ώστε να μη διαρρεύσουν στη Σοβιετική Ένωση δεδομένα για την τεχνολογία και τα χαρακτηριστικά της βόμβας. Ο Στράους έφτασε να διαδίδει ότι στο Maru βρισκόταν πράκτορας των Σοβιετικών που το είχε οδηγήσει εντός της ζώνης αποκλεισμού, για να συλλέξει πληροφορίες ή να δυσφημίσει τις ΗΠΑ. Φαίνεται απίθανο να πίστευε κάτι τέτοιο, αλλά κανείς δεν ξέρει. Σίγουρα, υποστήριζε το πρόγραμμα ανοιχτών πυρηνικών δοκιμών και καταλάβαινε ότι το επεισόδιο με το Μαρού (αλλά και δυο ακόμα κοντινές στη Μπικίνι ατόλες, που εκκενώθηκαν εκ των υστέρων) προκαλούσε αρνητική δημοσιότητα και προβλήματα. Και στο κάτω κάτω, τι γεωστρατηγική αξία έχουν 23 ψαράδες στην άλλη άκρη του Ειρηνικού;

Για τους 23 ξεκίνησε μια μακρά περίοδος νοσηλείας. Ο ασυρματιστής Kuboyama Aikichi, πέθανε έξι μήνες αργότερα, στις 23 Σεπτεμβρίου 1954. Οι υπόλοιποι σύντροφοί του ανάρρωσαν μεν από το Οξύ Σύνδρομο αλλά έφυγαν από τη ζωή πρόωρα, οι περισσότεροι σε ηλικία ως 60 ετών. Το περιστατικό προκάλεσε τεράστια συγκίνηση στην Ιαπωνία, που ζούσε ακόμα με τους νεκρούς και τους τραυματίες της Χιροσίμα και του Ναγκασάκι. Το κοινό παρακολουθούσε την εξέλιξη της νοσηλείας καθημερινά, έγραφε γράμματα στα μέλη του Maru, μικρά παιδιά έκαναν ζωγραφιές και έστελναν ποιήματα.

Γύρω από το περιστατικό γυρίστηκε το 1959 η ομώνυμη ταινία «Daigo Fukuryu Maru» του Kaneto Shindo. Δεν δραματοποιεί, μοιάζει περισσότερο με ντοκιμαντέρ -και όχι ιδιαίτερα πετυχημένο. Ωστόσο έχει μια πολύ δυνατή σκηνή, που κρατάει αρκετά λεπτά: η χήρα και τα τρία παιδιά του Kuboyama μεταφέρουν αμίλητοι τη στάχτη του, από το νοσοκομείο στο Τόκιο πίσω στην πατρίδα του Yaizu, σταματώντας σε κάθε σιδηροδρομικό σταθμό για να δεχτούν τα λουλούδια και τη συμπάθεια του κόσμου. Σε όλη τη διαδρομή δεν βγάζουν λέξη. Είναι η σιωπή του μέγιστου πόνου και τρυπάει πέρα ως πέρα το στήθος και την καρδιά των θεατών.