Υπήρξε εποχή που ανταλλάσσονταν επιχειρήματα για το αν η διάσωση των ζώων από τον Νώε ήταν μύθος ή ιστορικό γεγονός. Αθήνα, Δευτέρα 25 Νοεμβρίου 1868, ημερήσια εφημερίδα Εθνική Σημαία: «Οι αντιρρήσεις του Βολταίρου για την ύπαρξη της κιβωτού είναι επιπόλαιες», γράφει ο συντάκτης. Τρία καταστρώματα και ένα αμπάρι. Τόσα πόδια το μήκος τους, τόσα το πλάτος, το ύψος, άρα τόσα κυβικά πόδια ο όγκος της κιβωτού. Χώρος υπερ-αρκετός όχι μόνο για τα 130 τετράποδα, 130 πτηνά και 30 ερπετά που έπρεπε να διασωθούν, αλλά και για τα 3.650 (!) πρόβατα που φορτώθηκαν ως τροφή για τα σαρκοφάγα. Σφαγή στη γάστρα (του πλοίου). Πουθενά συμβολισμός, μέτρημα με τη μεζούρα.
Η συζήτηση δεν ήταν καν νέα: ένα αιώνα πίσω (1751), ο αβάς Mallet έγραφε το λήμμα «Κιβωτός» στην Εγκυκλοπαίδεια των Ντιντερό – Ντ’ Αλαμπέρ, με κάθε λειτουργική λεπτομέρεια: τι χώρος έμενε για τα μέλη της οικογένειας Νώε, πόσο χρόνο χρειάστηκε για να την ναυπηγήσει (τέσσερις εκδοχές: από 3 ως 100 έτη), με πόσες σκάλες επικοινωνούσαν τα καταστρώματα, ποια ζώα σταβλίζονταν στα κάτω, ποια στα πάνω -ήταν πολλά τα ζητήματα.
Ο αβάς Μαλέ δεν ήταν κανένας τυχαίος, είχε συνεισφέρει πάνω από 1.100 λήμματα σε αυτό το μνημειώδες έργο. Αν και πολύ συντηρητικός (διέφερε αρκετά από τους υπόλοιπους εγκυκλοπαιδιστές…), με τα κριτήρια της εποχής ήταν επιφανής επιστήμονας. Για αυτό στο λήμμα του πήγαινε ένα βήμα πέρα από τη θεολογία που είχε σπουδάσει και σαφώς καθοδηγούσε τη σκέψη του: απέρριπτε προηγούμενα δεδομένα, έκανε νέες υποθέσεις, επιχειρούσε να αποδείξει με αριθμούς ότι ευσταθούν.
Τα τελευταία δύο χρόνια η λέξη «ειδικός» είναι από εκείνες που κυκλοφόρησαν περισσότερο. Φράση; «Ακούμε τους επιστήμονες». Τους ακούμε, ναι. Αλλά σημασία έχει το «πώς». Ως ανθρώπους που είναι σε θέση να μας εξηγήσουν καλύτερα το σημερινό κόσμο και όχι ως φορείς μιας αδιαμφισβήτητης επιστημονικής αλήθειας.
Το 1751 ο αβάς Μαλέ θα κατατρόπωνε τον απλό νου που θα τολμούσε να παρουσιαστεί μπροστά του και να αμφισβητήσει τις σκάλες και τα καταστρώματα της κιβωτού του. Αλλά από εκείνον, ο συλλογικός «απλός νους» επέζησε περισσότερο. Το κατόρθωσε χάρη σε άλλους επιστήμονες, σε συγγραφείς, σε κοινωνικούς αγώνες που έσβησαν προλήψεις και κοινωνικές καθυστερήσεις.
Έχω ξεχάσει πολλές άλλες γνώσεις από το πανεπιστήμιο, αλλά όχι την πιο ουσιαστική, κι ας μην αναγραφόταν ποτέ ακριβώς έτσι σε κανένα εγχειρίδιο: δεν υπάρχει τελεσίδικη επιστημονική αλήθεια. Η τωρινή μας γνώση σε καθετί, προέρχεται από την αμφισβήτηση της κρατούσας «αλήθειας» και διαρκεί ως την επόμενη ανατροπή. Καθετί είναι σωστό, μέχρι να συμπληρωθεί ή να ανατραπεί τελείως.
Η αγωνία της πανδημίας, η συντριβή βεβαιοτήτων, η αντίδραση με θεωρίες που δεν στηρίζονται πουθενά, η ανάγκη από την άλλη πλευρά αναζήτησης καταφυγίου λογικής, είχε μια αναπάντεχη αρνητική συνέπεια: γιγάντωσε στη συλλογική συνείδηση μια προϋπάρχουσα τάση, για μια επιστήμη-θρησκεία με τους ιερείς και τις τελετές της. Και αυτό είναι κάτι όσο πιο ξένο προς την επιστήμη γίνεται.
