Περισσότερα ερωτήματα μου δημιούργησε, παρά μου απάντησε η ενημέρωση εκ μέρους του περιφερειάρχη, για τις αναλύσεις που έγιναν στην τάφρο της Λαψίστας. Την ευθύνη τους είχε η Διεύθυνση Υδάτων της Αποκεντρωμένης Διοίκησης (βλ. ρεπορτάζ «ΗΑ», Τρίτη 22 Ιουλίου 2025, σελ. 5).
Παραθέτω τις απορίες μου συνοπτικά, ελπίζοντας σε διευκρινίσεις.
Το πρώτο που προκαλεί εντύπωση είναι ότι μια τόσο έμπειρη υπηρεσία γνωστοποίησε τα αποτελέσματα σε πλήθος δημόσιων και ιδιωτικών φορέων, ενώ είχε στα χέρια της… ένα μόνο δείγμα ανά σημείο ενδιαφέροντος. Επιστημονικά, η πρακτική είναι τελείως αδόκιμη. Το ένα και μοναδικό δείγμα μαρτυρά μια εφήμερη και σημειακή αλήθεια σε εκείνο το σημείο. Μια ώρα αργότερα, και σίγουρα μια μέρα ή μια βδομάδα αργότερα, τα αποτελέσματα της ανάλυσης θα ήταν πολύ διαφορετικά. Αν ήθελε η υπηρεσία να αποκτήσει εικόνα των πηγών ρύπανσης της τάφρου, έπρεπε να έχει οργανώσει έγκαιρα ένα πλάνο δειγματοληψιών σε βάθος χρόνου. Φυσικά κι έτσι, κάποια μέρα ξεκινάς πάντοτε. Αλλά προφυλάσσοντας το κύρος σου δεν σπεύδεις να ανακοινώσεις τα αποτελέσματα εκείνης της πρώτης μέρας. Διότι, με δημόσια ανακοίνωση ισοδυναμεί η κοινοποίησή τους σε τόσους πολλούς φορείς (δήμοι, δημοτικές και ιδιωτικές επιχειρήσεις, δημόσιοι οργανισμοί κ.ά.).
Χρειάζεται επίσης σύνεση όταν ένα δημόσιο πρόσωπο παίρνει τα αποτελέσματα (του ενός δείγματος!) και με βάση αυτά εξάγει συμπεράσματα που καταγράφονται στη συνείδηση του κοινού. Όποιο κι αν είναι μετά από μήνες το αποτέλεσμα μιας οριστικής και αξιόπιστης έρευνας, πολύ δύσκολα θα σβηστεί αυτή η πρώτη εντύπωση που σχημάτισε ήδη η κοινή γνώμη.
Να προσθέσω κάτι ακόμα για την ακρίβεια των συμπερασμάτων που διατυπώθηκαν. Τα επεξεργασμένα απόβλητα κάθε μονάδας πρέπει φυσικά να μην υπερβαίνουν τα ανώτατα όρια που της έχουν τεθεί, στις χημικές και βιολογικές παραμέτρους τους. Αλλά από την υπέρβασή τους και μόνο είναι αδύνατο να βγούν κρίσεις αθώωσης ή ενοχοποίησης για τη συνολική ρύπανση ενός σημαντικού υδάτινου συστήματος. Ο λόγος; Γιατί απουσιάζει η πιο ουσιώδης, για αυτό το σκοπό, παράμετρος: ο όγκος των αποβλήτων που παράγονται καθημερινά από κάθε πηγή ρύπανσης. Όλοι κατανοούν ότι άλλο 100 κυβικά μέτρα με Χ ρύπανση σε mg/lt (ας την βαφτίσουμε λοιπόν συμβολικά ‘ρύπανση 100Χ’) και άλλο 5.000 κυβικά με τη μισή (½) Χ ρύπανση σε mg/lt (άρα τώρα, ‘ρύπανση 2.500Χ’). Στα μάτια του κοινού που διαβάζει αριθμούς σε ένα πίνακα, το «Χ» φαίνεται προφανώς χειρότερο από το «μισό Χ». Στην πραγματικότητα όμως, η συμβολή της δεύτερης μονάδας στην επιβάρυνση του αποδέκτη είναι 25 φορές μεγαλύτερη. Για αυτό οι επιστήμονες αποφεύγουν να τροφοδοτούν το κοινό με γυμνούς αριθμούς, χωρίς να προσφέρουν και το απαραίτητο επεξηγηματικό πλαίσιο.
Άλλη παρατήρηση: απουσιάζει ως σημείο δειγματοληψίας η απορροή του βιολογικού καθαρισμού της πόλης με τη δικαιολογία ότι η μέτρηση σε αυτό το σημείο θα γίνει από άλλο φορέα… αργότερα. Αλλά σε αυτή την περίπτωση, αργότερα έπρεπε να δοθούν όλα τα αποτελέσματα. Νομίζω ότι είναι τόσο εύλογο αυτό, που δεν χρειάζεται να επιχειρηματολογήσω. Απουσιάζει όμως επίσης (αν το καταλαβαίνω σωστά) και η υπερχείλιση του νερού της λίμνης στην τάφρο. Κάτι που μας εμποδίζει να βγάλουμε οποιοδήποτε αξιόπιστο συμπέρασμα από τον πίνακα (πέραν του ότι, όπως είπαμε, κανένα σοβαρό συμπέρασμα δεν βγαίνει ούτως ή άλλως με ένα και μοναδικό δείγμα ανά σημείο).
Τελευταία παρατήρηση. Πέντε δείγματα στα εννιά, φέρονται να είχαν αποτέλεσμα στο BOD5 16 mg/lt. Κάτι τέτοιο είναι τόσο απίθανο στατιστικά να συμβεί, που προκαλεί υποψία για λάθος. Ακόμα πιο εντυπωσιακό: Έξι στα εννιά (τα δύο τρίτα!) δείγματα έδειξαν συγκέντρωση σε ολικό άζωτο… 2,21 mg/lt! Μα, τέτοια ταύτιση; Στο δεύτερο δεκαδικό ψηφίο; Αν τα αποτελέσματα είχαν σταλεί σε επιστημονικό περιοδικό, οι κριτές θα είχαν ανασηκώσει το φρύδι και θα τα είχαν στείλει πίσω για επανάληψη. Εδώ, οι αρμόδιοι αποφάσισαν να τα δημοσιοποιήσουν.
Συμπερασματικά. Δεν ζούμε στη δεκαετία του ’80, όταν οι δυνατότητες για αναλυτική χημεία πεδίου ήταν περιορισμένες. Σήμερα έχουμε στην πόλη τμήμα Χημείας με εξοπλισμό ικανό να αναλύει «δύσκολους» οργανικούς ρύπους, έχουμε Γενικό Χημείο, έχουμε ιδιωτικούς φορείς με ποιοτικά, όπως μαθαίνω, εργαστήρια. Αν με τέτοιο υπόβαθρο αυτό που λαμβάνουμε ως πολίτες είναι ο πίνακας που κυκλοφόρησε μέσω του πλήθους παραληπτών, τότε κάποιοι δεν έχουν φροντίσει να προγραμματίσουν καλύτερα τη δουλειά τους.
