Το Κάστρο του Βελιγραδίου, με την ανοιξιάτικη φορεσιά του, είναι πανέμορφο! Αγριοκαστανιές ανθισμένες, φιλύρες να τρεμοπαίζουν στο απαλό αεράκι που φτάνει από τον Δούναβη, δάφνες και πασχαλιές ολάνθιστες και βραγιές με λουλουδάκια ολούθε. Και εκεί, από τη δυτική πλευρά, ν΄ αγναντεύεις τα γαλάζια νερά του Δούναβη, μέσα σε δάσος από ιτιές, να ξεδιπλώνεται δυνατός, να κλείνει, ν’ ανοίγει, ν’ ανταμώνει με τον Σάββα και να ‘ναι μια ομορφιά. Μα το μάτι το δικό μας στέκεται λίγο πιο δεξιά, εκεί που συναντά έναν εξάγωνο πύργο, να στέκεται μοναχικός με μια πίκρα στην όψη του, δίπλα στα νερά. Διαβήκαμε με τον άντρα μου και τον Γιάνκο, τον νεαρό Σέρβο, το όμορφο Κάστρο, για να κατεβούμε από τη βορειοδυτική πλευρά και να φτάσουμε εκεί, στον πύργο, τον Πύργο Νεμπόισα, τον τόπο μαρτυρίου του Ρήγα και των συντρόφων του. Από στενά γλιστερά καλντερίμια, μικρές στοές και τοξωτά περάσματα βρεθήκαμε στα πόδια του Κάστρου, όπου αρχίζει η ισιοτοπιά μέχρι τον Πύργο. Γρασίδι, σαν καταπράσινο χαλί, ξανοιγόταν τριγύρω περιποιημένο και καθαρό, μερικά υπολείμματα τοιχοποιίας, που τριγύρω τους άνθιζαν πλήθος κίτρινα και γαλάζια λουλουδάκια, μεγάλα δέντρα, που το φρέσκο τους φύλλωμα θρόιζε απαλά στο πρωινό αεράκι και μερικά μικρά κτίσματα. Με ανάμεικτα συναισθήματα διασχίσαμε την απόσταση που μας χώριζε από τον Πύργο, που τώρα από εδώ κάτω φαινόταν μεγάλος και άγριος. Από τη μια η χαρά γι΄ αυτή την επίσκεψη, που πάντα θέλαμε να κάνουμε, και από την άλλη με ένα σφίξιμο στην καρδιά, αυτό που πάντα δίνει ένας τόπος θυσίας.
Περάσαμε τον φαρδύ αυτοκινητόδρομο που παρεμβάλλεται και μπήκαμε στην μικρή αυλή του κτιρίου. Πάνω από την είσοδο, με μεγάλα γράμματα, η επιγραφή «Πύργος Νεμπόισα» στα ελληνικά, δίπλα η ίδια στα σέρβικα και στα αγγλικά. Δεν μπορώ να πω πως δεν σε γλυκαίνει αυτό που βλέπεις, που συνεχίζεται σε όλα τα εκθέματα του μουσείου. Και πώς θα μπορούσε να είναι αλλιώς, αφού τούτο το μουσείο φιλοξενεί τον «Όλυμπο» της νεώτερης ιστορίας του ελληνικού έθνους, τη μεγάλη ιδέα, την πανανθρώπινη ιδέα, τον εθνεγέρτη Ρήγα Φεραίο και τους ψυχωμένους συντρόφους του, που γι’ αυτήν την ιδέα μαρτύρησαν στον τόπο τούτο. Ένα μουσείο που έγινε με αμέριστη τη συμπαράσταση και τη γενναία οικονομική στήριξη της ελληνικής κυβέρνησης το 2008.
Στο ισόγειο χάρτες, γκραβούρες και πληροφορίες για την προεπαναστατική περίοδο στην Ελλάδα και στα Βαλκάνια και στον πρώτο όροφο η ζωή και η δράση του Ρήγα. Στέκεσαι εκεί μπροστά στα εκθέματα και ορμητικά έρχεται από μέσα σου κι ακουμπά την ψυχή εκείνο το τραγούδι που μας έβαζε ο δάσκαλός μας να τραγουδήσουμε, με στεντόριες φωνές, στις εθνικές γιορτές, «Ως πότε παλληκάρια θα ζούμεν στα στενά, μονάχοι σαν λιοντάρια στες ράχες στα βουνά». «Ο Θούριος» του Ρήγα. Με αυτό το επαναστατικό τραγούδι στις αποσκευές του, την επαναστατική προκήρυξη, τη διακήρυξη των δικαιωμάτων του ανθρώπου, σύμφωνα με τα πρότυπα του Διαφωτισμού, τη Χάρτα, την εικόνα του Μεγαλέξανδρου, και την καρδιά γεμάτη εθνικό παλμό, ξεκίνησε ο Ρήγας τον Δεκέμβριο του 1797 για την πατρίδα. Ήταν δώδεκα χρόνια αφότου είχε φύγει από αυτή, ένας 28χρονος άνδρας με όνειρα για τη ζωή και γυρνούσε κουβαλώντας στις αποσκευές του, στον νου και την ψυχή του, το όνειρο για τη λευτεριά της Ππατρίδας από τον τουρκικό ζυγό. Αλλοίμονο όμως, ένας νέος «Εφιάλτης» θα βρεθεί και ο Ρήγας θα συλληφθεί στην Τεργέστη. Σιδηροδέσμιος μεταφέρεται στη Βιέννη και φυλακίζεται με δέκα ακόμη συντρόφους του που είχαν ήδη συλληφθεί. Μέχρι τον Απρίλιο παραμένουν στη Βιέννη με καθημερινές ανακρίσεις και βασανιστήρια. Γνώριζαν όμως όλοι πως αν παρέμειναν και δικάζονταν στην Αυστρία, το αποτέλεσμα θα ήταν αθωωτικό αφού κανένα από τα αδικήματα δεν ήταν εις βάρος αυτής της χώρας. Πολιτικές όμως μηχανορραφίες και σκοπιμότητες συνέτειναν ώστε η αυστριακή κυβέρνηση, που και αυτή δεν έβλεπε με καλό μάτι τα απελευθερωτικά κινήματα, να ενδώσει στις απαιτήσεις του Σουλτάνου με αποτέλεσμα οι κρατούμενοι, εκτός των τριών που ήταν αυστριακοί υπήκοοι, να παραδοθούν στον τούρκο καϊμακάμη του Βελιγραδίου. Εκεί, επειδή η μεταφορά τους στην Κωνσταντινούπολη θεωρήθηκε δύσκολη και επικίνδυνη, φυλακίστηκαν στον πύργο Νεμπόισα. Η εντολή από τον Σουλτάνο ήταν να εκτελεστούν, η εκτέλεση να γίνει μυστικά, τα σώματά τους να εξαφανιστούν και να διαδοθεί ότι δραπέτευσαν. Έτσι, στις 24 Ιουνίου 1798 αχάραγα, ένας μετά τον άλλον οι φυλακισμένοι, αφού στραγγαλίζονταν, ρίχνονταν στα σκοτεινά νερά του Δούναβη. Λέγεται πως ο Ρήγας χτύπησε δυνατά στο πρόσωπο έναν φρουρό με αποτέλεσμα οι υπόλοιποι να τον πυροβολήσουν και λίγο πριν ξεψυχήσει ψιθύρισε. «Εγώ αρκετόν σπόρον έσπειρα και το έθνος μου θα θερίσει τον γλυκόν καρπόν».
Δημήτριος Νικολίδης, συμμάρτυρας του Ρήγα
Στον πιο πάνω όροφο, στον εντυπωσιακό τοίχο με τους γυάλινους κύβους, οι υπερκόσμιες μορφές των μαρτύρων περνούν και χάνονται σαν πνοή ανέμου. Ευστράτιος Αργέντης από τη Χίο, τα αδέρφια Ιωάννης και Παναγιώτης Εμμανουήλ από την Καστοριά, ο Αντώνιος Κορωνιός από τη Χίο, ο Θεοχάρης Τορούντζιος από τη Σιάτιστα, ο Ιωάννης Καρατζάς από την Κύπρο, ο Δημήτριος Νικολίδης από τη Ζίτσα Ιωαννίνων.
Δημήτριος Νικολίδης, Ζίτσα Ιωαννίνων! Κι εμείς εκεί, τόσο κοντά, αλλά και τόσο μακριά σε εκείνον, για να προσκυνήσουμε τη μνήμη και τη θυσία του, κουβαλώντας πάνω μας την ανάσα της μικρής πατρίδας που τον γέννησε, τον αέρα του Μοναστηριού μας που τον γαλούχησε. Η συγκίνηση βαθιά! Προσπαθεί το βλέμμα να συγκρατήσει τη μορφή, προσπαθεί η ψυχή μας να νιώσει κάτι από αυτόν, την παρουσία του ίσως, να πλανάται τριγύρω, τη στερνή πνοή του, τ΄ όνειρό του για τη λευτεριά της πικρής πατρίδας. Αφήνουμε στο στενό παράθυρο, που γεμίζει με την ομορφιά του Δούναβη, τα λίγα φύλλα δάφνης που φέραμε από το χωριό, για να είναι η μοσχοβολιά τους λιβάνι ευγνωμοσύνης στη θυσία του και χαιρετισμός της γενέθλιας γης. Αν και το μεγαλείο της θυσίας και της πανανθρώπινης ιδέας που γεμίζουν τον αέρα, δεν μπορείς να τα κρατήσεις, στολίδι μοναχό, σ΄ ένα μικρό γεωγραφικό τόπο, έρχεται όμως κάτι μέσα στην ψυχή και την συνεπαίρνει και τη γεμίζει υπερηφάνεια.
Ποιος μπορούσε να φανταστεί πως το παιδάκι που ξεκινούσε εκείνη την ημέρα για να ταξιδέψει στη μακρινή Βλαχία έμελλε να γίνει μάρτυρας για την ανεξαρτησία και την τιμή του έθνους των Ελλήνων και θα στόλιζε τη μικρή του πατρίδα με στεφάνι δόξας! Στο Μοναστήρι του Αηλιά, κοντά στον θείο του ηγούμενο Ζαχαρία, έμαθε ο Δημήτριος τα πρώτα γράμματα για να συνεχίσει αργότερα τις εγκύκλιες σπουδές του στο Βουκουρέστι, με τη φροντίδα του Ηγουμένου, στο Μοναστήρι, μετόχι του Αηλιά της Ζίτσας. Με τη βοήθεια και την συμπαράσταση του Μητροπολίτη Ουγγροβλαχίας Δοσιθέου Φιλίτη θα σπουδάσει στην περίφημη σχολή του Καρόλου στη Στουτγάρδη, ιατρός και, μετά το πέρας των σπουδών του, θα εγκατασταθεί στη Βιέννη. Κατά τη διάρκεια των σπουδών του θα συναντήσει τον Χέγκελ, ένθερμο θαυμαστή της Γαλλικής Επανάστασης, του οποίου οι ιδέες θα βρουν πρόσφορο έδαφος στην ψυχή του νεαρού Έλληνα. Και κάποια στιγμή μάλιστα θα σημειώσει στο λεύκωμα του φίλου του, «Κι ας χαθεί για πάντα η άφρων πολιτική που επιβάλλει στις καρδιές μας εξουσία δεσποτική», προσδοκώντας έτσι το τέλος κάθε τυραννίας όπως αυτής που για αιώνες κατέτρωγε τα σπλάχνα του γένους των Ελλήνων. Στίχος, που όπως μας πληροφορεί ο Θ. Κοσμάς σε άρθρο του, προέρχεται από έργο του Βολτέρου.
Στη Βιέννη θα συναντήσει και τον Ρήγα, με τον οποίο γνωρίζονταν από τη Βλαχία και οι δύο άντρες θα συνδεθούν ακόμη περισσότερο, αφού στην ψυχή τους έκαιγε η ίδια φλόγα και ανάδευε με τον ίδιο παλμό η μεγάλη ιδέα για τον λυτρωμό της μητέρας πατρίδας. Στέκεται δίπλα του και δουλεύει με πάθος και αυταπάρνηση σε ό,τι του ζητηθεί. Μεταφράζει τον 4ο τόμο από το έργο του Μπαρτελεμί «Η Περιήγησις του Νέου Αναχάρσιδος», που στο εξής θα ονομάζεται «Νέος Ανάχαρσις», έναν ύμνο στην ελληνική αρχαιότητα, που συμβάλλει καθοριστικά ώστε η Ευρώπη να γνωρίσει τον ελληνικό πολιτισμό και να ξεσπάσει έτσι το κύμα του φιλελληνισμού που τόσα προσέφερε στην Ελληνική Επανάσταση. Όμως οι πρόδρομοι τούτοι της Ελληνικής Επανάστασης δεν έμελλε να ολοκληρώσουν το έργο τους, ούτε να χαρούν αυτό που οι ψυχές τους προσδοκούσαν. Μαρτύρησαν και έφυγαν ψηλά πάνω από τ’ ανθρώπινα και τα φθαρτά, εκεί όπου «χοροί των αγίων και οι δίκαιοι εκλάμψουσιν ως φωστήρες».
Μένουμε για ώρα πολύ σιωπηλοί στον χώρο, από τ’ ανοιχτά παράθυρα φτάνει το μουρμουρητό του Δούναβη, καθώς κυλά αέναα τα νερά του. Τι να μας λέει άραγε;
Στην επιστροφή στηρίζομαι στο δυνατό χέρι του Γιάνκο, για ν’ ανηφορίσω τα γλιστερά σκαλοπάτια του Κάστρου. Μεγάλωσε, είναι πια ένα όμορφο παλικάρι, φοιτητής στο Χημικό του πανεπιστημίου. Πέρασαν κάμποσα χρόνια από τότε που μικρό παιδάκι, ευάλωτο και πληγωμένο από τα χρόνια του πολέμου, τον φιλοξενούσαμε στην Ελλάδα.
Κοιτάζουμε ξανά από ψηλά τον πύργο Νεμπόισα, ο ανοιξιάτικος ήλιος μεσουρανεί και σβήνει τις σκιές, ο Γιάνκο χαμογελά, στα μάτια του βλέπω την ελπίδα για έναν καλύτερο κόσμο.
Βούλα Λεοντίδη – Πλάτωνα
Βοηθήματα
- Ν. Ψημμένου, «Δ. Νικολίδης ένας φίλος του νεαρού Hegel»
- Θ. Κοσμά, «Δημήτριος Νικολίδης» άρθρο στην ιστοσελίδα της Αδελφότητας Ζιτσαίων. Φεβρουάριος 2019.
- Στ. Μπέττη, «Δημήτριος Νικολίδης ή Ζιτσαίος» Ηπειρωτική Εστία, τεύχος 195, Ιούλιος 1968.
