Η πλούσια, μοναδική αλλά και ποικίλη πολιτισμική κληρονομιά της διασυνοριακής περιοχής των δυο χωρών, της Ελλάδας και της Αλβανίας, έχει αποτελέσει τις τελευταίες δεκαετίες ένα σημαντικό και κοινό σημείο ανάδειξης, προώθησης και ανάπτυξης της περιοχής, μέσα από την αξιοποίησή της σε ένα τουριστικό πλαίσιο. Σε παγκόσμιο επίπεδο, όπως αποδεικνύεται από τα αποτελέσματα πλείστων μελετών, η πολιτιστική κληρονομιά και ο τουρισμός αλληλοεπιδρούν και καθίστανται αμοιβαία επωφελείς. Σύμφωνα με μια έρευνα του Παγκόσμιου Οργανισμού Τουρισμού του ΟΗΕ, το ενδιαφέρον για το περιβάλλον, τον πολιτισμό και την κληρονομιά αποτελεί το πρωταρχικό κίνητρο για περισσότερο από το 50% των ταξιδιών που λαμβάνουν χώρα διεθνώς, ενώ ο πολιτιστικός τουρισμός, ο οποίος αντιπροσωπεύει το 40% του ευρωπαϊκού τουρισμού, θεωρείται ένας βασικός οικονομικός πυλώνας αναφορικά με τις δυνατότητες ανάπτυξης, καθώς είναι μια από τις κύριες, ταχέως αναπτυσσόμενες οικονομικές δραστηριότητες που συνεισφέρουν στο ΑΕΠ. Ωστόσο, οι σύγχρονες συνθήκες επιβάλλουν την περαιτέρω ενίσχυσή του με την υιοθέτηση νέων πολιτικών, καθώς και ολοκληρωμένων και συντονισμένων προσεγγίσεων που θα εμπλέκουν συνεργασίες μεταξύ ιδιωτικού και δημόσιου τομέα σχετικά με τη δημιουργία «επώνυμων» προορισμών, κάτι που αποτελεί και το βασικό αίτημα του ψηφίσματος του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου «Τα μνημεία στο κέντρο της ζωής» (2014/2149 (INI).
«Τα Μνημεία στο Κέντρο της Ζωής» είναι η απαίτηση του ψηφίσματος του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου αλλά και ο στόχος του έργου «Ολοκληρωμένες Προσεγγίσεις για την Προώθηση της Πολιτιστικής Κληρονομιάς: Διαδρομή στα Αρχαία Θέατρα και Τοποθεσίες, ως Επώνυμος Προορισμός» και ακρωνύμιο «i-Thea» (Interreg Greece-Albania 2014-2020), στο πλαίσιο του οποίου γράφεται και το παρόν άρθρο.
Οι πολιτιστικές διαδρομές αποτελούν ένα νέο είδος πολιτιστικού προϊόντος που δημιουργεί μια διαδραστική σχέση μεταξύ μνημείου, που χρειάζεται προστασία και ανάπτυξη και του πολιτιστικού και περιφερειακού πλαισίου με το οποίο πρέπει να συνδεθεί. Οι πολιτιστικές διαδρομές έχουν τη δυνατότητα όχι μόνο να βελτιώσουν τις οικονομικές συνθήκες σε απομακρυσμένες γεωγραφικά περιοχές, αλλά επίσης να συνεισφέρουν ευθέως στην ανταγωνιστικότητα των τοπικών κοινοτήτων, στη δημιουργία νέων θέσεων εργασίας και να αποτελέσουν το επίκεντρο για την ανάπτυξη τοπικών, περιφερειακών και διεθνών συνεργατικών δικτύων.
Το έργο «i-Thea» εμπνεύστηκε από και βασίστηκε στην Ολοκληρωμένη Χωρική Επένδυση της Περιφέρειας Ηπείρου: «Πολιτιστική Διαδρομή στα Αρχαία Θέατρα της Ηπείρου», που αφορά στη συνένωση διάσπαρτων αρχαιολογικών χώρων και διαδρομών με αναβαθμισμένες σύγχρονες υποδομές και με βάση ένα συγκεκριμένο συνεκτικό στοιχείο, τους αρχαίους χώρους θέασης και ακρόασης της Ηπείρου. Η Ήπειρος της αρχαιότητας και ό,τι έχει απομείνει από αυτήν με τα αρχαία της θέατρα, άλλα διάσημα όπως αυτά της Δωδώνης και της Νικόπολης και άλλα λιγότερο προβεβλημένα όπως της Κασσώπης, της Αμβρακίας και των Γιτάνων, συνοψίζουν την παράδοση αρχαίων λατρευτικών δρωμένων και δραμάτων. Τα τελευταία χρόνια, μέσα από κοινοτικά προγράμματα, τα μνημεία αυτά ερευνώνται, ανασκάπτονται συστηματικότερα και αναστηλώνονται. Ο πολιτισμικός πλούτος της ηπειρώτικης γης άρχισε να αναδεικνύεται και οι χώροι να γίνονται επισκέψιμοι. Πρόκειται λοιπόν για μια προσπάθεια ολιστικής προσέγγισης της υπόθεσης ανάδειξης της πλούσιας πολιτιστικής κληρονομιάς της Ηπείρου, στο πλαίσιο της συνάντησης των μνημείων με τη βιώσιμη ανάπτυξη.
Το πιλοτικό αυτό πρόγραμμα διαμόρφωσης και προώθησης ενός εξειδικευμένου και επώνυμου προϊόντος πολιτιστικού τουρισμού, καλύπτει σχεδόν ολόκληρη την περιοχή της Ηπείρου καθώς ξεκινά από την ακτογραμμή και φτάνει στην ορεινή ενδοχώρα της. Έτσι, αυτή η γεωγραφική έκταση δείχνει τη σημασία της για την περιφερειακή και οικονομική ανάπτυξη καθώς περιλαμβάνει το μεγαλύτερο μέρος του πληθυσμού της. Η «Πολιτιστική διαδρομή» της Ηπείρου, όπως είναι γνωστή, είναι διάσπαρτη στις τέσσερις (4) Περιφερειακές Ενότητες της Περιφέρειας Ηπείρου και έχει ως άξονα τα ακόλουθα 5 θέατρα της αρχαιότητας:
- της Δωδώνης, του πανάρχαιου μαντείου του θεού Δία, εκεί όπου οι άνθρωποι συνέρρεαν επί αιώνες για να απαντηθούν τα μικρά ή μεγάλα ερωτήματά τους,
- της Νικόπολης, της πόλης που ίδρυσε ο Οκταβιανός, μετέπειτα αυτοκράτορας Αύγουστος, σε ανάμνηση της νίκης του το 31 π.Χ. στην ναυμαχία του Ακτίου, ενάντια στο στόλο του Αντώνιου και της Κλεοπάτρας,
- της Αμβρακίας, της ακμαίας Κορινθιακής αποικίας των μέσων του 7ου αιώνα π.Χ., πρωτεύουσας της Ηπείρου αργότερα, στα χρόνια του βασιλιά Πύρρου,
- της Κασσώπης, της ορεινής πόλης του 4ου αιώνα π.Χ., που εντυπωσιάζει μέχρι σήμερα με τον πολεοδομικό της σχεδιασμό και το πρότυπο αποχετευτικό της σύστημα,
- των Γιτάνων, της ισχυρής πρωτεύουσας των αρχαίων Θεσπρωτών, χτισμένης τον 4ο αιώνα π.Χ. στην αγκαλιά του ποταμού Καλαμά.
Πρωταρχικός στόχος της διαδρομής είναι η ανάδειξη της πλούσιας αρχαιολογικής της «προίκας», η δικτύωσή της με τα υπόλοιπα σημαντικά φυσικά και πολιτιστικά μνημεία και τοποθεσίες που βρίσκονται σε γεωγραφική εγγύτητα, καθώς και η σύνδεσή της με την τοπική γαστρονομία και τα προϊόντα, αναδεικνύοντας κατά αυτόν τον τρόπο όλες τις υλικές και άυλες πτυχές του τοπικού πολιτισμού, και δημιουργώντας ταυτόχρονα ένα ανταγωνιστικό, ολιστικό και «επώνυμο» τουριστικό προϊόν.
Επιπλέον, μέσα από τις δράσεις του έργου διερευνήθηκαν, σε θεωρητικό επίπεδο, τα υφιστάμενα μοντέλα των Φορέων Μάρκετινγκ και Διαχείρισης Επώνυμων Τουριστικών Προορισμών σε ευρωπαϊκό και παγκόσμιο επίπεδο και επιχειρήθηκε η ανάπτυξη σε πιλοτικό επίπεδο ενός νέου αποτελεσματικού και καινοτόμου εργαλείου διαχείρισης/μάρκετινγκ για την Πολιτιστική Διαδρομή στα Αρχαία Θέατρα της Ηπείρου ως ‘επώνυμος’ τουριστικός προορισμός σε τοπικό και διεθνές επίπεδο με ποικίλες δράσεις εξωστρέφειας.
Ένας άλλος σημαντικός στόχος του έργου σχετίζεται με την εκπαίδευση και τις αξίες που μεταλαμπαδεύονται μέσω αυτής σε ομάδες διαφορετικών ηλικιών, δεξιοτήτων και επαγγελμάτων, σε συνάφεια πάντα με την πολιτιστική διαδρομή της Ηπείρου. Για τον λόγο αυτό, διοργανώθηκαν ειδικά σεμινάρια από το Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων και συγκεκριμένα την Αρχιτεκτονική Σχολή σε φοιτητές προπτυχιακού και μεταπτυχιακού επιπέδου που αφορούν στην ιδιαίτερη αρχιτεκτονική των αρχαίων θεάτρων αλλά και γενικότερα στη διατήρηση και την προώθηση της πολιτιστικής κληρονομιάς και στις δύο πλευρές των συνόρων. Επιπλέον, διοργανώθηκαν εξειδικευμένα σεμινάρια για επιχειρηματίες και άλλες επαγγελματικές ομάδες που δραστηριοποιούνται στον τομέα της παροχής τουριστικών υπηρεσιών, σε περιοχές κατά μήκος της Πολιτιστικής Διαδρομής, ήτοι στις τέσσερις Περιφερειακές Ενότητες της Ηπείρου, με στόχο την προσφορά κοινής κατάρτισης για την εξέλιξη και αναβάθμιση των επαγγελματικών τους δεξιοτήτων από ειδικούς στον κάθε τομέα εκπαίδευσης.
Κλείνοντας, θα πρέπει να τονίσουμε ότι μέσα από το έργο επιτεύχθηκε η ευαισθητοποίηση των τοπικών κοινωνιών, η συνεργασία και συνέργειες ανάμεσα σε φορείς, παράγοντες και επιχειρηματίες και αξιοποιήθηκε η κλασική αίγλη των μνημείων, τα οποία επαναπροτείνονται ως αφορμή επίσκεψης με τον πιο μοντέρνο τρόπο στο σύγχρονο τουριστικό ανταγωνισμό. Άλλωστε, σε μία παγκοσμιοποιημένη τουριστική αγορά, ο πολιτισμός ενός τόπου συνιστά ένα μοναδικό στοιχείο ταυτότητας και διαφοροποίησης.
Γεωργία Κιτσάκη, Ήπειρος Α.Ε.
