Η περίπτωση των Ιωαννίνων, όπου υπάρχει συνεχώς εντεινόμενη πίεση για νέα σχολικά κτίρια, είναι ενδεικτική του προβλήματος, αν και είναι σαφές ότι θα έπρεπε να έχουν αναληφθεί πρωτοβουλίες σε προγενέστερο χρόνο, καθώς η τάση συγκέντρωσης του μαθητικού δυναμικού στα μητροπολιτικά κέντρα δεν προέκυψε αίφνης, αλλά καταγράφεται συστηματικά την τελευταία δεκαετία. Βέβαια, σε ορισμένες περιπτώσεις, τον ρόλο τους έπαιξαν και άλλα γεγονότα, που δεν μπορούσαν να είχαν προβλεφθεί, όπως για παράδειγμα η εγκατάσταση προσφυγικών πληθυσμών σε κάποιες περιοχές.
Ο υδροκεφαλισμός στον οποίο αναφερθήκαμε εισαγωγικά, αποτυπώνεται εύγλωττα στα στοιχεία μεταβολής του μαθητικού πληθυσμού της περιφέρειας Ηπείρου κατά την περίοδο από το σχολικό έτος 2013-14 έως το 2020-21, όπως αυτά προκύπτουν από το πληροφοριακό σύστημα myschool, τα οποία παρουσίασε ο Περιφερειακός Διευθυντής Πρωτοβάθμιας και Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης Ηπείρου Κωνσταντίνος Καμπουράκης στην εισήγησή του με θέμα «Δημογραφικό και Εκπαίδευση», στο πλαίσιο της διαδικτυακής ημερίδας «Πολιτικές Ισότητας-Σύγχρονη Προσέγγιση, Ανάλυση, Προτάσεις», που οργάνωσε η Περιφερειακή Επιτροπή Ισότητας Φύλων Ηπείρου. Η παρουσίαση, όπως διευκρίνισε, δεν είναι μια ολοκληρωμένη έρευνα, ωστόσο φωτίζει πλευρές του δημογραφικού που επηρεάζουν τις εκπαιδευτικές δομές και λειτουργίες, μία εκ των οποίων έχει να κάνει και με την κατανομή του μαθητικού δυναμικού στην Ήπειρο.
Αύξηση μαθητών στην Π.Ε. Ιωαννίνων, μείωση στις υπόλοιπες
Το πρώτο ενδιαφέρον στοιχείο είναι η θετική μεταβολή του μαθητικού πληθυσμού της περιφέρειας Ηπείρου, παρά το ότι ο πληθυσμός της Ελλάδας μειώνεται συνεχώς μετά το 2010, κάτι που θα αποτυπώσει με ακρίβεια και η απογραφή που θα διεξαχθεί σε λίγους μήνες.
Και πρέπει να σημειωθεί ότι η θετική μεταβολή είναι ανεξάρτητη από τους μαθητές πρόσφυγες/ μετανάστες, που δεν προσμετρώνται στους μαθητικούς πληθυσμούς, δεδομένου ότι είναι ένας πληθυσμός μεταβαλλόμενος, καθώς αρκετά διακόπτουν τη φοίτησή τους λόγω μετεγκατάστασης της οικογένειας, ενώ μεγάλος αριθμός δεν παρακολουθεί συστηματικά το σχολείο.
Συγκρίνοντας τα στοιχεία των σχολικών ετών 2013-14 και 2020-21, ο αριθμός μαθητών στην Ήπειρο αυξήθηκε κατά 493, φτάνοντας τους 40.119 από 39.626. Η θετική μεταβολή προκύπτει από την αύξηση των μαθητών στην περιφερειακή ενότητα Ιωαννίνων κατά 1.338 μαθητές στην πρωτοβάθμια εκπαίδευση και κατά 512 στη δευτεροβάθμια, καθώς μείωση μαθητικού δυναμικού καταγράφεται στις υπόλοιπες τρεις περιφερειακές ενότητες της Ηπείρου.
«Σε ό,τι αφορά την πρωτοβάθμια εκπαίδευση, κατά την τελευταία επταετία, η μείωση του μαθητικού πληθυσμού στις Π.Ε Άρτας, Θεσπρωτίας και Πρέβεζας αντιστοιχεί σε απώλεια ενός εύρωστου 6/θέσιου Δημοτικού σχολείου, ενώ στην Π.Ε Ιωαννίνων και κυρίως στο δήμο Ιωαννιτών η αύξηση των μαθητών αντιστοιχεί σε επτά 6/θέσια Δημοτικά σχολεία», ανέφερε χαρακτηριστικά ο κ. Καμπουράκης, ενώ, αντίστοιχα, για τη δευτεροβάθμια εκπαίδευση ανέφερε: «Στην Π.Ε Άρτας η μείωση του μαθητικού πληθυσμού αντιστοιχεί σε απώλεια ενός Γυμνασίου με δώδεκα τμήματα και στις Π.Ε Θεσπρωτίας και σε απώλεια δύο Γυμνασίων με επίσης δώδεκα τμήματα το καθένα. Αντίθετα η αύξηση του αριθμού μαθητών στην Π.Ε Ιωαννίνων και κυρίως στον δήμο Ιωαννιτών αντιστοιχεί σε τρία Γυμνάσια με δώδεκα τμήματα το καθένα».
Συσσώρευση στον δήμο Ιωαννιτών
Από την περαιτέρω επεξεργασία των στοιχείων προκύπτει ότι ο μαθητικός πληθυσμός συσσωρεύεται στον μητροπολιτικό δήμο κάθε περιφερειακής ενότητας με αυξητική τάση στην επταετία. «Σε κάθε Π.Ε έχουμε μια κεντρομόλο κίνηση από τους περιφερειακούς δήμους προς τον μητροπολιτικό», τόνισε ο κ. Καμπουράκης, εστιάζοντας στην περίπτωση της Π.Ε Ιωαννίνων, όπου ο δήμος Ιωαννιτών έχει πάνω από το 80% των μαθητών και οι υπόλοιποι επτά δήμοι έχουν κάτω από το 20%. Κάτι ανάλογο συμβαίνει και στην Π.Ε. Άρτας, ενώ πιο ισορροπημένα είναι τα πράγματα στις άλλες δύο περιφερειακές ενότητες, καθώς υπάρχουν και άλλα αστικά κέντρα, όπως οι Φιλιάτες και η Παραμυθιά στη Θεσπρωτία και η Φιλιππιάδα και το Καναλλάκι στην Π.Ε. Πρέβεζας.
Η συσσώρευση του μαθητικού δυναμικού στον δήμο Ιωαννιτών προκύπτει και σε σύγκριση με τον συνολικό αριθμό της Ηπείρου, καθώς σε σύνολο 40.119 μαθητών οι 16.905 φοιτούν σε δομές εκπαίδευσης του δήμου Ιωαννιτών, κάτι που μεταφράζεται σε ποσοστό 42,2%. Πριν μια επταετία, το σχολικό έτος 2013-14, το ποσοστό ήταν 38,3%.
«Η συσσώρευση του μαθητικού πληθυσμού στον δήμο Ιωαννιτών προφανώς ακολουθεί την αύξηση στο γενικό πληθυσμό στο λεκανοπέδιο Ιωαννίνων και εύλογα αποδίδεται στο πανεπιστήμιο, στα δύο μεγάλα νοσοκομεία, στη βιομηχανική ζώνη και στην τουριστική δραστηριότητα», σχολίασε ο Περιφερειακός Διευθυντής Ηπείρου.
Ενέτειναν την πίεση οι πρόσφυγες
Την έτσι κι αλλιώς πίεση στις ανεπαρκείς σχολικές υποδομές του δήμου Ιωαννιτών ήρθε να επιτείνει η εγκατάσταση προσφυγικών πληθυσμών στην περιοχή, με την επιλογή της δημιουργίας Κέντρου Φιλοξενίας Προσφύγων στον Κατσικά και τη μίσθωση διαμερισμάτων στα Γιάννενα να προσθέτει ένα σημαντικό αριθμό παιδιών στα σχολικά συγκροτήματα.
Ο αριθμός εγγεγραμμένων μαθητών προσφύγων/μεταναστών σε εκπαιδευτικές δομές του δήμου Ιωαννιτών το σχολικό έτος 2020-2021ήταν 699, 336 στην πρωτοβάθμια και 363 στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση. Συσσώρευση υπάρχει και στον δήμο Ζηρού, λόγω της δομής στη Φιλιππιάδα, με 315 μαθητές πρόσφυγες, ενώ μικρότερος είναι ο αριθμός στους δήμους Ζίτσας (81), Πωγωνίου (39) και Ηγουμενίτσας (38). Συνολικά το σχολικό έτος 2020-εγγράφηκαν 1172 μαθητές πρόσφυγες / μετανάστες σε σχολικές δομές (ΔΥΕΠ, Τ.Υ).
Διαρκής συρρίκνωση
Μια οδυνηρή συνέπεια της μείωσης του μαθητικού πληθυσμού, κυρίως σε ορεινές και δυσπρόσιτες περιοχές, είναι η αναστολή και η κατάργηση λειτουργίας σχολικών μονάδων κυρίως νηπιαγωγείων και δημοτικών.
Η αναστολή λειτουργίας αποφασίζεται όταν υπάρχει έλλειψη μαθητών ή ο αριθμός των μαθητών είναι κάτω από ένα ελάχιστο όριο (για νηπιαγωγεία μικρότερος των 5 και για δημοτικά μικρότερος των 10 μαθητών / τριών) και οι μαθητές έχουν πρόσβαση σε πλησιέστερη σχολική μονάδα.
Κατά την τελευταία επταετία, σε αναστολή τέθηκαν 101 σχολεία στην Ήπειρο. Από αυτά τα 28 καταργήθηκαν, τα 39 παραμένουν σε αναστολή και μόλις 34 επαναλειτούργησαν
Τον μικρότερο αριθμό μαθητών έχει ο δήμος Ζαγορίου με 14 και ακολουθεί ο δήμος Βορείων Τζουμέρκων με 35. Το παρήγορο είναι ότι οι μαθητές την προηγούμενη σχολική χρονιά ήταν περισσότεροι από το 2013-14, όταν ήταν έξι και 33 αντίστοιχα. Στον αντίποδα, ο δήμος Δωδώνης είχε πέρυσι 58 μαθητές έναντι 81 πριν επτά χρόνια.
