Είναι πειρασμός να αρπαχτείς από την ομοιότητα ήχου και να συσχετίσεις έως γάμου τη θηλυκή «βία» με το αρσενικό «βίο». Αντ’ αυτού θα επαναλάβω τα γνωστά από την ετυμολογία ότι ο βίος είναι ο τρόπος, η κατάσταση, η ποιότητα του ζην (και η ζωή από το ζέω = εκπέμπω θερμότητα, που είναι απόλυτη ιδιότητα της ζωής) και η βία είναι η δύναμη αλλά και η αδικία. Και όπως είπε ο Όμηρος, «παρά το μετά βίας και ανάγκην ζήν» δηλαδή ο άνθρωπος ζει τον βίο του με βία και ανάγκη ή, για να το πούμε πιο απλά, για να τα βγάλεις πέρα στον βίο σου, χρειάζεται να αντέξεις την αδικία και να’ χεις πολλή δύναμη.
Τούτου δοθέντος, να πούμε ότι τόσο η οικογένεια όσο και το αποτρόπαιο πρόσωπο της ενδοοικογενειακής βίας αποτελούν προϊόντα κοινωνικών και πολιτισμικών εξελίξεων. Αμφότερα έρχονται χρονικά από πολύ μακριά (π.χ. το κυρίαρχο αρσενικό της φυλής και της πατριάς με τις πολλές γυναίκες, η κλοπή των Σαββίνων γυναικών για τους άλλους, το δικαίωμα της πρώτης νύχτας του Μεσαίωνα) και έχουν απρόβλεπτη πορεία εξέλιξης και μετασχηματισμού στο μέλλον. Και επειδή όλες οι κοινωνίες δεν μοιράζονται τον ίδιο χρόνο (αλλού παραδοσιακός, αλλού νεωτερικός, αλλού μετανεωτερικός), παρατηρούμε διαφοροποιήσεις των φαινομένων τόσο της οικογένειας όσο και της ενδοοικογενεικής βίας ανάμεσα στις διαφορετικές κοινωνίες, αλλά και ανάμεσα σε διαφορετικές κοινότητες της ίδιας κοινωνίας.
Ανάμεσα στους παράγοντες που σχετίζονται με τη γένεση της ενδοοικογενειακής βίας βρίσκονται η κουλτούρα και τα στερεότυπα της πατριαρχίας, οι έμφυλες ανισότητες, ο βαθμός εκσυγχρονισμού της κοινωνίας, τα ατομικά χαρακτηριστικά του θύτη ή του θύματος, τα πάθη ψυχής του έρωτα και της ζήλιας αλλά και η κλινική ψυχοπαθολογία καθενός από τους πρωταγωνιστές της. Είναι γνωστό π.χ. ότι πολλές γυναίκες θύματα ενδοοικογενειακής κακοποίησης επιλέγουν δεύτερο σύζυγο που επίσης τις κακοποιεί. Πολλές και τρίτο. Η μάθηση και η διαγενεακή μεταφορά της βίας μπορεί να δικαιολογήσει τόσο τις συμπεριφορές του θύτη, όσο και του θύματος. Όσο σημαντικές πάντως κι αν είναι οι επιστημονικές εισφορές (π.χ. η ψυχανάλυση, οι ψυχιατρικές θεωρίες) που φωτίζουν τους τρόπους που η βία ξεκινά μέσα από το άτομο, άλλο τόσο σημαντικό καθήκον μας είναι και η χαρτογράφηση των κοινωνικών αλληλεπιδράσεων που σφυρηλατούν τη βίαιη συμπεριφορά και επιτρέπουν την εμφάνισή της στον κοινωνικό χώρο. Οι κακοί δράστες δεν βρίσκονται ξέχωροι από τον υπόλοιπο πληθυσμό, ούτε απέναντι στην καλή κοινωνία. Κακοί δράστες μπορούμε δυνητικά να γίνουμε όλοι μας, αν εκπληρωθούν οι συνθήκες. Τις συνθήκες που γεννούν τη βία και τη σφυρηλατούν και της επιτρέπουν να εμφανιστεί λοιπόν οφείλουμε να βρούμε!
Την ενδοοικογενειακή βία χαρακτηρίζουν επιδημιολογικές διαστάσεις που είναι μεγαλύτερες από τη βία εκείνη που συναντά κανείς στους στρατώνες, στις φυλακές και στα αστυνομικά τμήματα, σε τόπους δηλαδή που θεσμικά σχετίζονται με την άσκηση της βίας. Μία στις τέσσερις γυναίκες γίνονται θύματα ενδοοικογενειακής βίας κάποια στιγμή στη ζωή τους, δύο γυναίκες δολοφονούνται από νυν ή πρώην συντρόφους τους κάθε εβδομάδα, χιλιάδες παιδιά γίνονται μάρτυρες βίαιων περιστατικών κάθε μέρα και η ενδοοικογενειακή βία αποτελεί το ένα τέταρτο του συνόλου των βίαιων εγκλημάτων, να οι αριθμοί που ορίζουν τις επιδημιολογικές διαστάσεις του φαινομένου. Σε παλαιότερη έρευνα (το 2004), εγκεκριμένη από το υπουργείο Παιδείας, που είχε γίνει στην πόλη μας από το ΕΚΥΘΚΚΑ, σε σύνολο 798 μαθητών Στ’ τάξης, σχεδόν το 1/3 δήλωσε τουλάχιστον μία φορά τουλάχιστον κατά το περασμένο έτος σωματικά/ψυχολογικά κακοποιημένο, ενώ το 1% δήλωσε ότι είχε υποστεί ανεπιθύμητη σωματική επαφή με σεξουαλικό χαρακτήρα. Τα τελευταία χρόνια με την κοινωνική αποστασιοποίηση, που επέβαλλε η πανδημία, αποτελεί κοινό τόπο ότι οδηγηθήκαμε σε επιπλέον αύξηση της ενδοοικογενειακής βίας, κανονικό Βατερλό.
Το φαινόμενο της ενδοοικογενειακής βίας δεν είναι μονοπρόσωπο και ευδιάκριτο ως προς τα θύματά του. Θύματα, μαζί με τις πολλές γυναίκες, γίνονται και τα παιδιά, και οι ηλικιωμένοι αλλά και άντρες. Σπανιότερα σύνδρομα, όπως αυτό της γονικής αποξένωσης ή η επίκαιρη πλασματική διαταραχή δι’ αντιπροσώπου, προσθέτουν επιπλέον θύματα στις ήδη ατέλειωτες στρατιές των θυμάτων ενδοοικογενειακής βίας.
Η αποκάλυψη των περιστατικών βίας και η υποστήριξη των θυμάτων της δεν αποτελεί μόνο γεγονός, αποτελεί και διαδικασία. Και η ελληνική πολιτεία που ραγδαίως εκσυγχρονίζεται και υιοθετεί σύγχρονο νομικό πλαίσιο (τον ν. 3500/2006, την Σύμβαση της Κωνσταντινούπολης) οφείλει να δημιουργήσει ακόμα περισσότερα και καλύτερα κέντρα στήριξης θυμάτων ενδοοικογενειακής κακοποίησης και καταφύγια, να ορίσει περισσότερους και καλύτερους ειδικούς συμβούλους μέσα στα αστυνομικά τμήματα, να κάνει ουσιαστικότερη τη Διαδικασία Ποινικής Διαμεσολάβησης, να στήσει περισσότερες παιδοψυχιατρικές δομές και κέντρα στήριξης του παιδιού κ.ά. Το κράτος, ο συνταγματικός εγγυητής της ασφάλειας μας, όχι οι ιδιώτες.
Αλλά και η ελληνική κοινωνία οφείλει να συνειδητοποιήσει ότι το πιο γόνιμο έδαφος για να φυτρώσει η ενδοοικογενειακή βία είναι η σιωπή, η ανοχή και η αγελαία πίστη ότι ο άλλος, για να είναι θύτης, θα πρέπει να είναι ευδιάκριτα διαφορετικός. Και όσο η κοινωνία δεν βλέπει αυτή την ευδιάκριτη διαφορετικότητα, σωπαίνει γεμάτη αμφιβολίες. Αντί να είμαστε εναργέστεροι και να αξιολογούμε συνεχώς τον άλλον, αποδεχόμενοι βασικά την ιδέα ότι η κοινωνία μας δεν αποτελεί ένα ομοιογενή πολτό παρόμοιων ανθρώπων αλλά ένα σύνολο πολλαπλών, διακριτών ατόμων, με διαφορετική κουλτούρα ο καθένας, διαφορετική δόση ορθολογισμού ο καθένας, διαφορετικούς κανόνες συμπεριφοράς ο καθένας. Και περισσότερη μοναξιά για όλους. Μοναξιά που συνοδεύει σταθερά τους ανθρώπους στις νεωτερικές και μετανεωτερικές τους κοινωνίες. Μοναξιά που είναι το τίμημα που έπρεπε να πληρώσουμε για την ασφαλή αυτονομία μας, εφόσον απορρίψαμε την παλαιότερη, παραδοσιακή, αγελαία πατριαρχική κοινωνία. Και αυτήν τη μοναξιά -μου φαίνεται ότι- είναι το δυσκολότερο να αποδεχτούμε και να υποστηρίξουμε!
