«Πρέπει να ενεργοποιήσουμε και πάλι το εθνικό μας εμβόλιο, που δεν είναι άλλο από το φιλότιμό μας, κι όλοι μαζί να τηρήσουμε τα μέτρα τα οποία μας υποδεικνύουν οι ειδικοί», είπε ο Κυριάκος Μητσοτάκης στο τελευταίο του τηλεοπτικό διάγγελμα για τον κορωνοϊό. Είναι πολύ ενδιαφέρων ο τρόπος με τον οποίον, όχι μόνο ο Μητσοτάκης, αλλά όλοι οι ηγέτες στις κρίσιμες στιγμές, καταφεύγουν σε κολακευτικούς εθνικούς μύθους ώστε να κινητοποιήσουν το συναίσθημα των πολιτών προκειμένου εκείνοι να πράξουν το αναγκαίο. Στη Βρετανία, για παράδειγμα, ο Μπόρις Τζόνσον επικαλείται την «κοινή λογική και το στωικό χιούμορ» των Βρετανών ως εθνικό χαρακτηριστικό απέναντι στις δυσκολίες. Λίγες ώρες μετά το αντίστοιχο βρετανικό διάγγελμα, ο συγγραφέας Ρίντιαν Μπρουκ, κατέρριπτε το μύθο της κοινής λογικής, πόσω μάλλον την ψευδαίσθηση ότι υπάρχει και «παλιά, καλή και βρετανική» εκδοχή της. «Ακόμη και στην οικογένεια μας, παλεύουμε να φτάσουμε σε συμφωνία για τον ποιον, πότε και πώς θα δούμε [μετά το lockdown]. Όλοι έχουμε διαφορετική πρόσληψη του κινδύνου. Η λογική δεν είναι κοινή στο σπίτι μας», είπε ο Μπρουκ.
Ακούμε συχνά στην Ελλάδα ότι «το φιλότιμο είναι ίδιον της φυλής μας», ανύπαρκτο σε άλλες χώρες, γι’ αυτό και ως λέξη παραμένει αμετάφραστο (εδώ το αφιέρωμα του BBC στη λέξη). Στην πραγματικότητα, το φιλότιμο είναι ένας ευφημισμός της επιπλέον δουλειάς που κάνουμε από τα συμφωνηθέντα, επειδή σε ανύποπτο χρόνο αυτά δεν έχουν τηρηθεί. «Προθυμία, ευσυνειδησία στην εκτέλεση καθήκοντος, εργασίας» δίνει την ερμηνεία της λέξης το λεξικό Τριανταφυλλίδη. Αν η προθυμία και η ευσυνειδησία υπήρχαν σε πρώτο χρόνο, δεν θα χρειαζόταν να καταφύγουμε στην διακριτική ευχέρεια του καθενός ώστε να γίνει αυτό που πρέπει. Αν ο Μαυρογιαλούρος, στην ταινία «Υπάρχει και φιλότιμο», έκανε τη δουλειά του σωστά από την πρώτη μέρα που βρέθηκε στο υπουργείο, δεν θα χρειαζόταν να φιλοτιμηθεί ώστε να παραιτηθεί στο τέλος της ταινίας. Λίγο πριν το τέλος, όμως, στην Ελλάδα έρχεται πάντα η λύτρωση με το κόλπο γκρόσο, τον λαγό από το καπέλο. Είμαστε περήφανοι που τα καταφέρνουμε γιατί η κινητοποίησή μας έρχεται πάντα από το πουθενά και ολοκληρώνουμε το έργο, κακήν κακώς, αλλά εντός της προθεσμίας. Από τα έργα των Ολυμπιακών μέχρι την απαλλαγή μας από τα μνημόνια.
Στην πραγματικότητα, οι Έλληνες εφαρμόζουν όχι από φιλότιμο, αλλά από φόβο «τα μέτρα τα οποία τα οποία τους υποδεικνύουν οι ειδικοί [για τον κορωνοϊο]», και μάλιστα με θαυμαστή ευλάβεια. Σύμφωνοι, εξαιρούνται οι παπάδες, αλλά αυτοί έτσι κι αλλιώς έχουν χάσει προ πολλού το βάδισμα της ελληνικής κοινωνίας, και όλο και ξεμακραίνουν πίσω της. Υπάρχουν και οι συνωμοσιολόγοι. Λίγοι όμως, και τους βρίσκουμε παντού. Στη Βρετανία είχαμε πορείες εναντίον του lockdown στις οποίες ο κόσμος φώναζε συνθήματα εναντίον του εμβολίου, ενώ σε διάφορες πόλεις καταστράφηκαν κεραίες και υποδομές του δικτύου 5G (ως γενεσιουργού αιτίας του κορωνοϊού). Και στις δύο χώρες όμως ο κόσμος ακολουθεί τα μέτρα, αλλά για διαφορετικό λόγο από αυτόν που επικαλούνται οι ηγέτες τους. Χρειαζόμαστε μαζί με τον φόβο του κορωνοϊού και μία θετική αφήγηση ως συνεκτικό μας δεσμό στη διάρκεια της προσπάθειας. Από αυτή την άποψη, και ο Μητσοτάκης και ο Τζόνσον, ορθώς επικαλούνται πράγματα που δεν υπάρχουν. Εκτός από τη συνωμοσία της ασυναρτησίας υπάρχει και η συνωμοσία καλού σκοπού. Τέτοιες ώρες, είναι καλοδεχούμενη και η ζημιά που κάνει πολύ μικρότερη από το όφελος.
