«Ακροβατώντας» κι αλλάζοντας τον χρόνο, τον χώρο και εμάς τους ίδιους

Πώς διαβάζεις τα ποιήματα μιας αγαπημένης σου φίλης και ποια τελικά είναι τα όρια του προσωπικού, του πολιτικού και κοινωνικού; Το πώς συνομιλούν οι ζωές των ποιητών με τις λέξεις τους είναι επαναλαμβανόμενο υπό εξέταση θέμα στις ποιητικές ερμηνευτικές προσεγγίσεις. Και τα ποιήματα ως δημόσιος λόγος αποπειρώνται θραυσματικά να καταγράψουν τη βιωμένη πραγματικότητα μέσα από τις διαδικασίες οικειοποίησης των αναγνωστών τους. Τη δική μας πραγματικότητα και των άλλων.

Στο πρώτο της βιβλίο με τίτλο «Ακροβατώντας», η Έλενα Ζερβού δηλώνει με σαφήνεια την οπτική της ήδη από τον τίτλο και το πρώτο ποίημα της συλλογής. Η πράξη της ακροβασίας ενέχει κινδύνους και μετεωρισμούς. Περιλαμβάνει την έννοια του ύψους και της ισορροπίας απέναντι σε κάθε κενό που καραδοκεί. Έτσι, το να ακροβατείς δεν περιλαμβάνει την έννοια της απόλυτης ασφάλειας ή αυτόν της βεβαιότητας για τον κόσμο και τον εαυτό. Πολλές φορές η ακροβασία οδηγεί σε απότομη πτώση και σε γκρεμοτσακίσματα. Παράλληλα, κάθε ονοματοθεσία στα συμβάντα είναι παροδική και μπορεί να αναιρεθεί την επόμενη στιγμή. Επομένως η έναρξη της ποιητικής συλλογής με ένα ποίημα που ο τίτλος του είναι «Άτιτλο» είναι απολύτως πετυχημένη. Δηλωτικά η Έλενα Ζερβού γράφει:

Κι όπως διάβαζε τις μνήμες
στο γαλάζιο του ουρανού
μπλέκονταν η αλήθεια με το ψέμα.
Οι ιστορίες γράφονταν
αλλιώς
σε κάθε γύρισμα.

Οι αναγνώσεις και οι διαδρομές του καθενός μας είναι λοιπόν άρρηκτα συνδεδεμένες με μνημονικές καταγραφές, με το ανθρώπινο, αλλά και το φυσικό τοπίο. Στις διάφορες υποκειμενικές θεωρήσεις, οι αφηγήσεις και οι ιστορίες αλληλομπλέκονται, προκαλώντας τριγμούς στους οποίους είναι δύσκολη η κατηγοριοποίηση με όρους αξιολογήσεων περί αληθών και ψευδών στοιχείων. Πράγματι το συμπέρασμα στο οποίο καταλήγει η Έλενα ότι οι ιστορίες έχουν συνεχόμενα αντιγυρίσματα στις συνομιλίες παρελθόντος, παρόντος και μέλλοντος λειτουργεί παράλληλα και ως κατευθυντήρια οδηγία για τη συνολική οπτική της ποιητικής συλλογής. Οι μόνιμα διαπλεκόμενες ιστορίες που γίνονται τελικά πολυφωνικές και παραμένουν διαχρονικά ανοιχτές, αλλάζοντας μοτίβα, δομές και απολήξεις συνομιλούν με τα όρια της μεταμυθοπλασίας, καθώς το ιστορικό συνομιλεί με το υποκειμενικό και τις διαφορετικές εκδοχές των γεγονότων.

Θα έλεγα πως από το πρώτο ήδη ποίημα αρθρώνεται η διλημματικότητα του ποιητικού κόσμου της Έλενας Ζερβού. Διλημματικότητα, η οποία εμπεριέχει διαφορετικά στοιχεία και η οποία εγκιβωτίζει όχι μόνο τις αφηγήσεις, αλλά και τα συναισθήματά, τις επιλογές, τις επιθυμίες της και τους πολιτικούς μετασχηματισμούς του «εδώ και τώρα».

Το στοιχείο της αμφισβήτησης εκφράζεται στην ποιητική της με συγκεκριμένες τοποθετήσεις που συνδέονται με την επιλογή της να εκφράζει τα συναισθήματα και τα διλήμματα που αντιμετωπίζει, χωρίς να αρνείται τις πολλαπλές υποκειμενικές θεωρήσεις των άλλων ή τις δικές της. Η αμφισβήτηση μάλλον και κατά τη γνώμη μου βρίσκεται ως κομβικό στοιχείο στην άρνηση μιας μονοδιάστατης θεώρησης του κόσμου, του εαυτού και των ανθρώπινων σχέσεων. Εάν δεχτούμε ότι οι αποφάνσεις για τις ανθρώπινες σχέσεις και τις διαδρομές συνοδεύονται από ιεραρχικές αξιολογήσεις ως προς το τι κατασκευάζεται ως «φυσιολογικό» και «μη φυσιολογικό», η Έλενα Ζερβού αρνείται να κινηθεί σε αυτούς τους άξονες.

Σε ένα από τα αγαπημένα μου ποιήματα την «Αμφισβήτηση» η ποιήτρια παρατηρεί μια πάπια:

Σ’ έναν νυχτερινό περίπατο
δίπλα στον καλαμιώνα
μια πάπια αγνάντευε τη λίμνη σοβαρή
σε στάση περήφανης απαξίωσης
της φύσης της,
που ορίζει υποχρεωτική
την ύπνωση όλων των πτηνών
κατά τις ώρες της νυκτός.

Η ανθρωποποιημένη απόδοση μιας περήφανης απαξίωσης του ζώου που ξεπερνά τα όρια της φύσης του ορίζει επίσης και την επιθυμία της Έλενας Ζερβού να διαφοροποιήσει την οπτική της από τα τετριμμένα αποδεκτά πλαίσια  των κοινωνικών συμβάντων, ακολουθώντας τις δικές της διαδρομές και τις συνέπειές τους.

Σε ένα άλλο επίπεδο τα πράγματα παραμένουν απλά, χωρίς ωστόσο να χάνουν τον πολυδιάστατο χαρακτήρα τους. Στα πέντε ποιήματα της συλλογής που τιτλοφορούνται «Συνταγή 1, 2, 3, 4 και αντίστοιχα 5», η Ζερβού αποδομεί και σαρκάζει τις ηθικές και κοινωνικές προτροπές για τα στοιχεία μιας ευτυχισμένης ερωτικής σχέσης, βουτώντας στα απύθμενα βάθη μιας ανεξέλεγκτης επιθυμίας, η οποία δύσκολα οριοθετείται.

Συνταγή 3^η
Φτύνω σαν κουκούτσια τους πόθους σου
Χρόνος δεν περισσεύει
για γλυκανάλατα ακκίσματα
συναισθηματισμούς
Συνθλίβω με τις μασέλες
την πείνα σου
μέχρι να προσγειωθείς
Για το καλό σου.
Σ’ αγαπάω, κατάλαβες;

Οι συναισθηματισμοί δεν ορίζουν χωρικά την επιθυμία και οι ερωτικές σχέσεις δεν αποφεύγουν βίαιες διεκδικήσεις ελέγχου και εξουσίας για το καλό το δικό μας ή των ερωτικών συντρόφων. Συχνά η προσγείωση είναι απότομη και οδυνηρή, αλλά δεν παύουν οι επικλήσεις για αγάπη να εκφέρονται με διάφορους τρόπους, πιστευτούς ή όχι.

Το «Σ’ αγαπάω κατάλαβες;» σηματοδοτεί πολυφωνικά τα αχανή πλαίσια της επιθυμίας, των ματαιώσεων, των διεκδικήσεών της και βέβαια της διαρκούς επιτελεστικότητας όλων αυτών. Ο έρωτας εδώ είναι άγριος, διεκδικητικός, πραγματικός και όχι εξιδανικευμένος, σύνθετος και σαρωτικός. Η Έλενα Ζερβού πάλι επιλέγει να τον αντιμετωπίσει χωρίς μυθοποιητικές ιδεαλιστικές κατασκευές, αλλά με έντονα συναισθήματα. Τα έντονα αυτά συναισθήματα παραμένουν εργαλειοθήκες διεκδικήσεων όλες τις στιγμές που διαπιστώνεται ότι η καθημερινότητα μας κάνει να ασφυκτιούμε στο πλαίσιο μιας συχνά ακυρωτικής πραγματικότητας που μας εμπλέκει σε ποικίλους ρόλους κοινωνικής προσποίησης. Οι ατέρμονες απαιτήσεις των καθημερινών υποχρεώσεων παραγκωνίζουν το πάθος και τις ανάγκες για άλλες διαδραστικές προσεγγίσεις με τους ανθρώπους που συνομιλούμε.

Στο «Χωρίς οξυγόνο» οι προσποιήσεις γίνονται στενοί κορσέδες και η επιβίωση δύσκολη υπόθεση.

Στους κορσέδες των σχέσεων
ασφυκτιούμε
σε μια απέλπιδα προσπάθεια
να δείχνουμε
στητοί
ωραίοι
αδιάφοροι.

Με τέτοιους τρόπους οι συμβιβασμοί με τις κοινωνικές προσδοκίες ορίζουν τελικά τις δαπανηρές ασυνέχειες ανάμεσα στην υποταγή σε μια εξωτερική εικόνα και στις εσωτερικές συγκρούσεις. Αυτό επιβεβαιώνεται και στο ποίημα «Κανόνες καλής συμπεριφοράς».

Δεν υπάρχεις.
Αίμα
σάρκα
οστά
άνευ οντότητας.

Η ύπαρξη καταργείται. Είσαι εκεί και δεν είσαι. Οι συναισθηματικές καταγραφές στο ποιητικό τοπίο γίνονται υλικές τη στιγμή που η υλικότητα του πραγματικού καταργείται από τους γκρεμούς της κοινωνικής υποκρισίας που απαιτούν να είμαστε καλά και ήσυχα παιδιά.  Το πέρασμα του χρόνου δεν μειώνει τις απανωτές ματαιώσεις των κινήσεων μας, όμως η Έλενα Ζερβού σημειώνει με βεβαιότητα:

και θα φανεί περίτρανα
το φιάσκο αυτό
του χρόνου.

Απέναντι σε κάθε είδους συμβατικότητα, τα πισωγυρίσματα ανάμεσα στην παρουσία και την απουσία, το παρελθόν και το παρόν, τις επιθυμίες που αναβάλλονται διαρκώς πληθαίνουν. Η Έλενα σημειώνει:

Είναι δύσκολο το παρελθόν
σχήμα ασυμμάζευτο
δεν ξέρεις ακριβώς από πού να το πιάσεις και πώς να του φερθείς.
Δεν προσφέρεται για δείπνα.

Οι πανδημικοί καιροί συνομιλούν με τις διαπιστώσεις και τις διαδρομές της Έλενας οξύνοντας την ανάγκη να κινηθούμε επιτέλους «εκτός ορίων». Η πρώτη της ποιητική κατάθεση είναι προσωπική και πολιτική, έμφυλη και τεκμηριωμένη βιωματικά και θεωρητικά. Κι αν όλοι παίζουμε «Κρυφτό», όπως αναφέρει στο ομότιτλο ποίημα χάνοντας και ξαναφυλώντας τα, τα πράγματα και η πιθανότητα ανατροπών δεν τελειώνουν όσο υποστηρίζουμε παθιασμένα όσα επιθυμούμε κόντρα στις βίες του πραγματικού.

Κλείνοντας, ας αναφέρω, ότι τα ποιήματα που οξυδερκώς αποτυπώνουν όλα όσα βιώνουμε δε χωράν σε απλουστευτικές κατατάξεις ηττοπάθειας μέσα από τους χαρακτηρισμούς τους ως λυπητερά ή απαισιόδοξα. Ευτυχώς, οι ποιητικοί μετασχηματισμοί ξεφεύγουν από τέτοιες ηθικές ιεραρχήσεις και επιμένουν ακροβατώντας να αλλάζουν τον χρόνο, τον χώρο και εμάς τους ίδιους.