Την Κυριακή 19 Φεβρουαρίου από τις 12:20’ ήμουν στον περίβολο της Ιεράς Συναγωγής Ιωαννίνων, όπως πολλοί άλλοι εντός και εκτός αυτού, για την Εξόδιο Ακολουθία του Δημάρχου μας Μωυσή Ελισάφ που θα ξεκινούσε στη 13:00’. Στα χέρια μου κρατούσα ένα ταπεινό λευκό τριαντάφυλλο. Ήθελα να το αποθέσω κάπου κοντά του ως έναν ύστατο χαιρετισμό στον εξέχοντα συμπολίτη μου. Πριν ξεκινήσω, νωρίτερα από το σπίτι μου, σκέφτηκα ότι δεν είχα παρευρεθεί ξανά σε αντίστοιχη εβραϊκή τελετή. Στην πράξη σε καμία εβραϊκή τελετή. Κάλεσα μια φίλη που θα πηγαίναμε μαζί να τη ρωτήσω αν είχε υπόψη της το τελετουργικό. Παλιά γιαννιώτισσα αυτή, σ’ αντίθεση μ’ εμένα, μέσα στα «πράγματα» του τόπου πολύ περισσότερο απ’ ό,τι εγώ, ίσως γνώριζε. Όμως και για αυτήν ήταν η πρώτη φορά και δεν είχε ιδέα για το τελετουργικό. Αποφασίσαμε να κρατάμε από ένα τριαντάφυλλο κι ας μην γνωρίζαμε αν, πότε και πού ακριβώς θα μπορούσαμε να το ακουμπήσουμε. Κάπου θα βρίσκαμε. Άλλωστε και οι δύο ήμασταν αποφασισμένοι για τον αποχαιρετισμό μας να ακολουθήσουμε όλο το τελετουργικό. Κάποια ευκαιρία θα βρίσκαμε. Κάποιον θα ρωτούσαμε που να γνωρίζει. Ας κρατήσουμε την άγνοια και «την πρώτη φορά» στη Συναγωγή και των δύο από αυτή την παράγραφο.
Μετά το πέρας της τελετουργίας στη Συναγωγή, ανηφορίσαμε αμέσως για το εβραϊκό νεκροταφείο. Εκεί περίμενε ήδη κόσμος και μετά από λίγη ώρα ήρθαν και οι επίσημοι, με την πομπή, για την ταφή. Εντυπωσιάστηκα από τον χώρο. Πέρα από τη γαλήνη, που προσέφερε το πράσινο στον περιφραγμένο τόπο αποκόπτοντάς σε από την πόλη -αν και στα όρια αυτής-, ένιωθες και την ιερότητά του. Πρώτη φορά και στο νεκροταφείο. Ας κρατήσουμε και αυτό.
Δεν βρήκα πολλές ομοιότητες με τ’ αντίστοιχα χριστιανικά νεκροταφεία. Πέρα από ένα σημείο, κοντά στην είσοδο, που υπάρχουν κάποια λίγα σχετικά νέα μνήματα οργανωμένα σε σειρές και σε στοίχους, πολλά από τα υπόλοιπα είναι διασκορπισμένα εντός του χώρου, ανάμεσα στα δέντρα, που μοιάζουν, στον αδαή, περισσότερο ως αρχαία μνημεία ή μνήματα αιώνων (που μπορεί και να είναι κάποια από αυτά).
Η αίσθηση που είχα αναχωρώντας από το νεκροταφείο ήταν ότι είναι λίγα αυτά που γνωρίζω για την ιστορία και το παρόν της εβραϊκής κοινότητας Ιωαννίνων. Κι αφού μ’ ενδιαφέρει ο τόπος που ζω, θα ήθελα να μάθω περισσότερα. Όπως είμαι βέβαιος ότι και η συντριπτική πλειοψηφία των συμπολιτών μου έχει αντίστοιχη ή και μεγαλύτερη άγνοια. Κι εφόσον κάποιοι αγαπάνε τον τόπο τους, είμαι βέβαιος ότι θα ήθελαν να μάθουν και αυτοί για την ιστορία και το παρόν των συμπολιτών τους εβραϊκού θρησκεύματος. Η εβραϊκή κοινότητα είναι συστατικό στοιχείο των Ιωαννίνων. Όπως και η κάποτε μουσουλμανική, που δυστυχώς η ιστορία και οι γεωπολιτικές ανάγκες την οδήγησαν νωρίς στον αφανισμό, με μόνα λίγα κτήρια να στέκουν ακόμη στην πόλη.
Η αίσθηση που είχα αναχωρώντας από το νεκροταφείο ήταν ότι αυτό πρέπει ν’ αλλάξει. Συστατικά στοιχεία της «ψυχής» των Ιωαννίνων δεν είναι καλό να μένουν κλειδωμένα, για λόγους προστασίας τους, και μόνο ν’ ανοίγουν για τις θρησκευτικές ανάγκες των μελών της κοινότητάς τους. Η μεγάλη κοινότητα του Δήμου δεν πρέπει να προχωρά στο παρόν και στο μέλλον αγνοώντας τη μικρή κοινότητα των Εβραίων συμπολιτών και τις ιδιαίτερες ανάγκες τους. Η οποία είναι μικρή όχι γιατί επέλεξε κάποτε όντας ακμάζουσα ν’ απομακρυνθεί από τον τόπο των προγόνων της, αλλά επειδή την ξερίζωσε βίαια η βαρβαρότητα των ναζιστών.
Η αίσθησή μου, ζώντας δώδεκα χρόνια στα Ιωάννινα, είναι ότι δεν έχει αναδειχθεί, όσο θα έπρεπε, η ιστορία της εβραϊκής κοινότητας της πόλης. Οι ιεροί τους τόποι. Τα ήθη και έθιμά τους. Ο πνευματικός και πολιτισμικός τους πλούτος. Θα ήθελα η Συναγωγή και το νεκροταφείο να είναι εύκολα επισκέψιμα με οργανωμένο τρόπο. Για ντόπιους και μη επισκέπτες. Να υπάρχουν κάποιοι, κατά προτίμηση της κοινότητας, που να αναδεικνύουν την ιστορία τους και το εθιμοτυπικό τους. Να μην υπάρχει μαθητής δημοτικού σχολείου που να μην τα έχει επισκεφτεί με τους δασκάλους του. Πώς θα προλάβουμε τη μισαλλοδοξία αν δεν μάθουμε στα παιδιά από μικρά την αποδοχή του διαφορετικού και το αγκάλιασμα του διπλανού τους; Πώς θα εξιλεωθούμε ως μεγάλη κοινότητα για τις αδικίες που δεν θεραπεύσαμε έγκαιρα ή και ακόμη, αν συνεχίσουμε να προσποιούμαστε πως δεν υπάρχουν; Πώς θα προσδώσουμε αξία στον τόπο μας αν δεν αναδείξουμε τα πλούτη του και τους ανθρώπους του;
Η οικογένεια ζήτησε αντί στεφάνων να στηριχθεί οικονομικά η Ιερά Συναγωγή Ιωαννίνων. Σε πολλούς φορείς, πιθανολογώ, δεν έφτασε έγκαιρα η πληροφορία και έσπευσαν να αποφασίσουν να καταθέσουν στεφάνια. Και αυτοί εκ των υστέρων αλλά και όλοι μας μπορούμε να ακολουθήσουμε την επιθυμία της οικογένειας (πολύ πιθανά του ίδιου του Μωυσή) και να ενισχύσουμε οικονομικά την ΙΣΙ. Με ό,τι ποσό μπορεί ο καθένας.
Και αμέσως μετά ας ανοίξουμε τη συζήτηση για το πώς μπορούν να αναδειχθούν η Συναγωγή και το νεκροταφείο. Ως ιεροί τόποι των Εβραίων συμπολιτών μας και ως πολιτισμικά μνημεία. Σε συνεννόηση πάντα με την εβραϊκή κοινότητα. Το κανονιστικό και θρησκευτικό πλαίσιο που τα διέπει δεν το γνωρίζω. Όμως είμαι βέβαιος ότι μπορεί να βρεθεί τρόπος, όπως συντηρούνται τα χριστιανικά νεκροταφεία από τον Δήμο, να συντηρείται και το εβραϊκό, για παράδειγμα.
Στην μνήμη του.
Στη μνήμη του Μωυσή Ελισάφ
Ανταποκρινόμενοι στο ενδιαφέρον αναγνωστών του Η.Α. σχετικά με τον τρόπο ενίσχυσης της Ιεράς Συναγωγής Ιωαννίνων στη μνήμη του εκλιπόντος δημάρχου Μωυσή Ελισάφ, ενημερώνουμε ότι υπάρχει η δυνατότητα κατάθεσης χρηματικού ποσού στον τραπεζικό λογαριασμό ALPHA BANK – Iban GR45 0140 3710 3710 0210 1115 174 ή καταβολής του καθημερινά 09:00 – 13:00 στα γραφεία της Ισραηλιτικής Κοινότητας Ιωαννίνων (Γιοσέφ Ελιγιά 18Β).
Πληροφορίες στο τηλ. 26510 25195 (κ. Περικλής Ρήτας)
