Του Θοδωρή Τζαλαβρά
Το παλλαϊκό κλίμα ενθουσιασμού που επικράτησε στην Αθήνα με την έναρξη του πολέμου, κυριάρχησε και στην περιφερειακή Ελλάδα, ιδιαίτερα στα σημεία του πολεμικού μετώπου με τους Ιταλούς.
Τούτο προκύπτει από τις επαρχιακές εφημερίδες της Ηπείρου, της περιοχής δηλαδή που βρέθηκε πρώτη στη γραμμή του πυρός, γεγονός που, με βάση την κοινή λογική, θα προκαλούσε προβληματισμό και φόβο, καθώς ήταν εκείνη που θα επλήττετο από τις οδυνηρές συνέπειες του πολέμου. Με έδρα τα Ιωάννινα εκδίδονταν εκείνη την περίοδο τρείς εφημερίδες, η «Ήπειρος», ο «Ηπειρωτικός Αγών» και ο «Κήρυξ», ενώ στην Αθήνα ηπειρωτικού και πρωτίστως βορειοηπειρωτικού ενδιαφέροντος κυκλοφορούσε η εφημερίδα «Ηπειρωτικό Μέλλον». Δυστυχώς από τις τρεις εφημερίδες, που προαναφέρθηκαν, σήμερα εξακολουθούν να κυκλοφορούν μόνο οι εφημερίδες «Ηπειρωτικός Αγών» και «Ηπειρωτικό Μέλλον». Δεν κατέστη εφικτό να εντοπιστούν φύλλα της περιόδου αυτής για τις άλλες δύο εφημερίδες «Ήπειρος» και «Κήρυξ» ούτε στο αρχείο της βιβλιοθήκης της Βουλής, ούτε στη βιβλιοθήκη της Εταιρείας Ηπειρωτικών Μελετών (ΕΗΜ) στα Γιάννενα.
Καθώς οι ακραίες συνθήκες, προϊόντος του πολέμου, έκαναν δυσχερέστατη την έκδοση των εφημερίδων όχι μόνο λόγω έλλειψης χάρτου αλλά και έλλειψης πόρων λόγω συρρίκνωσης της οικονομικής δραστηριότητας, οι τρεις εφημερίδες των Ιωαννίνων, υιοθετώντας το κλίμα εθνικής ενότητας και ομοψυχίας, υπερέβησαν κάθε στοιχείο επαγγελματικού ανταγωνισμού μεταξύ τους και ένωσαν τις δυνάμεις τους, προκειμένου να επιμερίσουν το κόστος και να συνεχίσουν να παρέχουν ενημέρωση στους αμυνόμενους στην πρώτη γραμμή του μετώπου για την πατρική γη Ηπειρώτες. Έτσι, από την Τετάρτη 6 Νοεμβρίου 1940, έκανε την εμφάνισή του στα Ιωάννινα το «Δελτίο Ειδήσεων», η κοινή έκδοση που υποκατέστησε τις τρεις προαναφερθείσες εφημερίδες. Επρόκειτο για μια μονόφυλλη εφημερίδα που φιλοξενούσε ειδήσεις, πληροφορίες και οδηγίες προς τους πολίτες για τις πολεμικές επιχειρήσεις, αλλά και επιφυλλίδες γνώμης για την ανύψωση του ηθικού. Ας δούμε όμως ειδικότερα το περιεχόμενο κατά εφημερίδα.
Ο «Ηπειρωτικός Αγών»
Στο φύλλο της Τρίτης 29 Οκτωβρίου 1940 ο «Ηπειρωτικός Αγών»- ως πρωινή εφημερίδα δεν κυκλοφόρησε φύλλο την 28η Οκτωβρίου- φιλοξενεί στην πρώτη σελίδα κύριο άρθρο γνώμης με τίτλο «Νυν υπέρ πάντων αγών» στο οποίο κυριαρχεί ο πανελλήνιος ενθουσιασμός ως απάντηση στην ιταλική πρόκληση. Το άρθρο αρχίζει με τον δημώδη στίχο «Σαν να παν σε πανηγύρι, σ’ ανθισμένη πασχαλιά» και συνεχίζει: «Να οι εθνικοί οραματισμοί -έτσι το ηθέλησεν η ωμή βία- ήρχισαν και πάλι προβαλλόμενοι. Οι οφθαλμοί του γένους υγροί εξ συγκινήσεως και χαράς, πάλιν θα παρακολουθήσουν πράξεις ηρώων, αυτοθυσίας γενναίων, ημιθέων ηρωισμούς, Ελλήνων θριάμβους… Ήδη το ελληνικόν τηλεβόλον κροτεί, βρυχηθμός Λεόντων και βόμβος των κινητήρων των ελληνικών αεροπλάνων δονίζει την ελληνικήν ατμόσφαιραν παρέχον φως εκδικήσεως. Να οι Έλληνες και πάλιν γράφουν χρυσάς σελίδας αφθάστου ηρωϊσμού, ο οποίος και πάλι θα καταπλήξει την ανθρωπότητα. Και ο ελληνικός πολεμικός παιάν διαλαλεί από χθες προς όλα τα σημεία του πεπολιτισμένου κόσμου το “Μολών Λαβέ”… Εμπρός λοιπόν Πανέλληνες. Νυν υπέρ πάντων αγών».
Στο ίδιο πρωτοσέλιδο δημοσιεύεται η διαταγή του υποστράτηγου Χαράλαμπου Κατσιμήτρου, διοικητού της 8ης Μεραρχίας με την οποία οι Νομοί της μεθορίου με την Αλβανία Ιωαννίνων, Άρτης, Πρεβέζης, Θεσπρωτίας και Κερκύρας, τίθενται σε κατάσταση πολιορκίας, καθώς και οδηγίες και «γενικά μέτρα της παθητικής αεραμύνης- η χρήσις και το σβέσιμον του φωτός και η έπαρξις και λήξις του συναγερμού». Σε ένα μικρό μονόστηλο διακρίνεται η είδηση της αποφυλακίσεως όσων εκτίουν ποινή φυλακίσεως μέχρι ενός έτους».
Στο φύλλο της 30ης Οκτωβρίου 1940 καταγράφεται η πρώτη αεροπορική επίθεση των ιταλικών αεροπλάνων εναντίον της πόλεως των Ιωαννίνων με τίτλο «Το πρώτο βάπτισμα του πυρός». Μεταξύ άλλων σημειώνεται: «Η 11η πρωϊνή της χθες θα παραμείνει για την πόλη μας ιστορική. Κατά την ώραν ταύτην η πόλις των θρύλων και το λίκνον της ελευθερίας εδέχθη το βάπτισμα του πυρός. Υπεράνω αυτής ενεφανίσθησαν τα πρώτα εχθρικά αεροπλάνα, εφάνησαν οι πρώτες λάμψεις εκπυρσοκροτήσεων των πυροβόλων μας και στο Ηπειρώτικον στερέωμα ενεφανίσθησαν αι πρώται τουλίπαι των εκρηγνυομένων αεροπορικών βλημάτων. Και τη ιστορικήν αυτήν ώραν ο λαός της πόλεως των Ιωαννίνων διήλθε ήρεμος και ψύχραιμος. Και επέδειξε ψυχραιμία η οποία εγγίζει τα όρια της αδιαφορίας και της περιφρονήσεως των κινδύνων…»
Στο φύλλο της 1ης Νοεμβρίου καταγράφονται οι πρώτες ελληνικές επιτυχίες του ελληνικού στρατού με τίτλο «Τετραπλάσιαι Ιταλικαί δυνάμεις απεκρούσθησαν υπό των ημετέρων- Αι Ιταλικαία απώλειαι κατά τας τρεις ημέρας υπήρξαν βαρείαι- Απόπειραι το εχθρού να προελάση απέτυχον οικτρότατα», ενώ στο κύριο άρθρο γνώμης υπό τον τίτλο «Οι Γίγαντες κατά των Τιτάνων» υμνείται η ηρωϊκή άμυνα ενός λόχου και ενός πολυβολητή από το χωριό Σταυροσκιάδιον των Ιωαννίνων ο οποίος αρνήθηκε να εγκαταλείψει την θέση του παρά την εντολή του ανώτερου αξιωματικού του. Αναφέρεται μεταξύ άλλων: «…Διατάσσεται ειδικώς υπό του λοχαγού του να αποχωρήση. Αλλά αρνούμενος λέγει:-Είμαι από το Σταυροσκιάδι. Θα σκοτωθώ για το μικρό και αγαπημένο μου χωριό… Γονατίζει ο ημίθεος, φιλεί το πολυβόλο του και αρχίζει να βάλλη ριπάς κατά των εφορμούντων Ιταλών. Το έδαφος γιομίζει πτώματα εχθρικά. Ο Σταυροσκιαδίτης εκδικείται! Και όταν πίπτεται και η τελευταία σφαίρα του πολυβόλου του, το παλληκάρι πληγώνεται. Το αίμα ραίνει το χώμα της ιδιαιτέρας του πατρίδος. Ο ανδρείος δεν λυποψυχεί. Εγείρεται, χρησιμοποιεί το ανώμαλο έδαφος του χωριού του για να διαφύγει, το οποίον και τον σώζει. Συναντά τους συναδέλφους του οι οποίοι και τον υποδέχονται με ζητωκραυγάς και του σφίγγουν το χέρι».
Το «Δελτίον Ειδήσεων»
Η ειδικών -αναγκαστικών λόγω του πολέμου- συνθηκών κοινή έκδοση των εφημερίδων, Ήπειρος, Κήρυξ, Ηπειρωτικός Αγών με την επωνυμία «Δελτίον Ειδήσεων» όπως προαναφέρθηκε κυκλοφόρησε από 6/11 ως μονόφυλλη έκδοση. Στα πρωτοσέλιδά της κυριαρχούν ειδήσεις για τις επιτυχίες του ελληνικού στρατού και της προέλασής του στο αλβανικό έδαφος καθώς και ειδήσεις για τα μέτωπα του πολέμου διεθνώς. Οι πληροφορίες φαίνεται να προέρχονται κυρίως από την Αθήνα και τα διεθνή ειδησεογραφικά πρακτορεία, ενώ το πρωτογενές ρεπορτάζ από τα πεδία των μαχών μάλλον απουσιάζει. Στην πρώτη σελίδα κυριαρχούν τα εμψυχωτικά και υμνητικά άρθρα γνώμης για τις επιτυχίες του ελληνικού στρατού στο μέτωπο. Τίτλοι όπως «Με ψυχραιμίαν αντιμωτωπίζωμεν τας ατίμους δολοφονικάς επι θέσεις των», «Ζήτω ο ελληνικός στρατός», «Δείγμα προς μίμησιν» κ.λπ. είναι δηλωτικοί του περιεχομένου και του αντικειμενικού στόχου εξύμνησης των νικηφόρων μαχών αλλά και, κυρίως, εμψύχωσης και διατήρησης ακμαίου του ηθικού του αμάχου πληθυσμού στα μετόπισθεν.
Το «Ηπειρωτικόν Μέλλον»
Από της εφημερίδες ηπειρώτικου ενδιαφέροντος που έχουν επιβιώσει όπως αναφέραμε από εκείνη την περίοδο είναι και το Ηπειρωτικόν Μέλλον που εκδίδεται από τον Οκτώβριο του 1934 με έδρα την Αθήνα υπό την καθοδήγηση του αείμνηστου βορειοηπειρωτικής καταγωγής δημοσιογράφου και λογοτέχνη Δημητρίου Γκογκώνη.
Από τα φύλλα εκείνης της περιόδου, που είχε την καλοσύνη να μας διαθέσει η κόρη του Ελένη Γκογκώνη- Αμπαζή που συνεχίζει το έργο του πατέρα της, προκύπτουν πολύτιμες πληροφορίες και στοιχεία για το πώς οι Ιταλοί εξύφαιναν από τις αρχές του 1940 την επίθεση σε βάρος της Ελλάδος μέσω της προπαγάνδας επί αλβανικού εδάφους, αλλά και πώς ενέταξαν και την Αλβανία στα επιθετικά σχέδιά τους υποσχόμενοι παραχώρηση εδαφών κυρίως της Ηπείρου έως την Πρέβεζα.
Στην έκτακτη έκδοση του φύλλου της 28ης Οκτωβρίου 1940 ο Σύλλογος Βορειοηπειρωτών καλεί όλους τους βορειοηπειρώτες «εις τα επάλξεις» προκειμένου «ηνωμένοι με πίστην και ενθουσιασμόν να βαδίσωμεν προς τα πεπρωμένα της αθανάτου ελληνικής φυλής». Το διοικητικό συμβούλιο στην ανακοίνωσή του προς τους απανταχού Έλληνας «καλεί εις συναγερμόν τους απανταχού βορειοηπειρώτας όπως προσφέρουν με φανατισμόν τας υπηρεσίας των προς την κοινήν πατρίδα, μνήμονες των ενδόξων παραδόσεων της ελληνικής ευάνδρου Ηπείρου».
Στο φύλλο της 16ης Νοεμβρίου 1940 δημοσιεύεται άρθρο υπογεγραμμένο από τον ίδιο τον Αθανάσιο Γκογκώνη με τίτλο «Πώς προετοιμάσθη η δολοφονική επίθεσις εναντίον της Ελλάδος» και με υπότιτλο «Βάσει αυθεντικών πληροφοριών του ημετέρου Αθ. Γκογκώνη» το οποίο, αποτελεί τεκμηριωμένη, για τη χρονική στιγμή που γράφτηκε, ιστορική καταγραφή.
Σημείωση: Το κείμενο δημοσιεύτηκε στο ηλεκτρονικό περιοδικό της Βουλής «Επί του… Περιστυλίου»
