Με αφορμή την ολοκλήρωση του ερευνητικού έργου ARDION –«Ανάπτυξη πλατφόρμας για τη δημιουργία καινοτόμων εφαρμογών ξενάγησης στον αρχαιολογικό χώρο της Αρχαίας Δωδώνης»– η Δωδώνη μετατράπηκε σε ένα testbed, δηλαδή σε περιβάλλον δοκιμών για ένα σύγχρονο, διεθνώς ανταγωνιστικό ψηφιακό προϊόν, που γεφυρώνει το χθες με το αύριο. Μέσα από την αξιοποίηση τεχνολογιών επαυξημένης πραγματικότητας, παιχνιδοποίησης και ακριβούς γεωεντοπισμού, το ARDION φιλοδοξεί να επαναπροσδιορίσει την εμπειρία του επισκέπτη και να ενισχύσει τη βιωματική σχέση με την πολιτιστική κληρονομιά.
Η επιλογή της Δωδώνης δεν ήταν τυχαία. Η ιστορική της βαρύτητα, η δυναμική για ένταξη στον Κατάλογο Παγκόσμιας Κληρονομιάς της UNESCO και η ενεργή συμμετοχή της Εφορείας Αρχαιοτήτων Ιωαννίνων στη σύλληψη και υλοποίηση του έργου, την ανέδειξαν σε ιδανική «μελέτη περίπτωσης». Η ψηφιακή πλατφόρμα που αναπτύχθηκε, επιτρέπει πλέον σε επαγγελματίες του πολιτισμού αλλά και απλούς χρήστες να δημιουργούν τις δικές τους προσωποποιημένες εφαρμογές ξενάγησης, χωρίς τεχνικές γνώσεις, προσφέροντας ένα πλούσιο φάσμα εκπαιδευτικών, ψυχαγωγικών και τουριστικών δυνατοτήτων.
Με αφορμή την τελική εκδήλωση παρουσίασης του έργου, που πραγματοποιείται αύριο Πέμπτη, στις 10 το πρωί, στο Μουσείο Εικονικής Πραγματικότητας Δήμου Δωδώνης, ο καθηγητής του Ιονίου Πανεπιστημίου, αρχαιολόγος και μουσειολόγος Σταύρος Βλίζος, μιλά στον «Ηπειρωτικό Αγώνα» για την καινοτομία πίσω από το ARDION, τον ρόλο που διαδραμάτισε η Δωδώνη στην υλοποίησή του, αλλά και τις προοπτικές αξιοποίησης του έργου πέρα από τα σύνορα της Ηπείρου.
Ποια ήταν η βασική ιδέα πίσω από το ARDION και πώς προέκυψε η επιλογή της Δωδώνης ως πεδίου εφαρμογής;
Το βασικό κίνητρο πίσω από το έργο ARDION ήταν να προσφέρουμε στους επισκέπτες αρχαιολογικών χώρων νέες εμπειρίες, αξιοποιώντας δυνατότητες που παρέχουν οι νέες τεχνολογίες (επαυξημένη πραγματικότητα, εντοπισμός θέσης, παιχνίδια, 3D αναπαραστάσεις κ.α.). Οι πρόσφατες εξελίξεις στις τεχνολογίες επαυξημένης πραγματικότητας έχουν ανοίξει νέες προοπτικές έρευνας στον τομέα της διαδραστικής αφήγησης. Μαζί με αυτή την νέα επαφή, ένας ακόμα ερευνητικός στόχος ήταν να συλλέγονται δεδομένα από τη συμπεριφορά των επισκεπτών στο χώρο για να κατανοήσουμε καλύτερα τις εντυπώσεις και συμπεριφορές των επισκεπτών, ώστε να προσφερθούν καλύτερες και ποιοτικότερες υπηρεσίες. Ο αρχαιολογικός χώρος της Δωδώνης είναι ένας ιδιαίτερα σημαντικός αρχαιολογικός χώρος της Ελλάδας, αφού το μαντείο αποτέλεσε και σύμφωνα με τον Αριστοτέλη την κοιτίδα του Ελληνικού πολιτισμού. Πρόκειται, δηλαδή, για ένα σημείο αναφοράς της ελληνικής αρχαιότητας που σημάδεψε την εξέλιξη των κοινωνιών των πόλεων-κρατών από την πρώιμη εποχή του σιδήρου έως τα ύστερα ρωμαϊκά χρόνια. Επιπλέον, στο πλαίσιο της πρόσκληση του προγράμματος ΕΣΠΑ «Ερευνώ – Καινοτομώ» η Ήπειρος αποτέλεσε μια περιοχή ιδιαίτερης βαρύτητας. Τέλος, σημαντικό ρόλο επιλογής της Δωδώνης και επιτυχίας χρηματοδότησης του προγράμματος, διαδραμάτισε η Εφορεία Αρχαιοτήτων Ιωαννίνων, τόσο στη φάση υποβολής της πρότασης όσο και κατά την υλοποίηση της Πράξης. Είναι φανερό ότι με τη θετική στάση των συναδέλφων από την αρχαιολογική υπηρεσία, αναδείχθηκαν οι ιδιαιτερότητες και προοπτικές της παρέμβασής μας, με μελέτη περίπτωσης τον αρχαιολογικό χώρο της Δωδώνης.
Ποιο είναι το στοιχείο εκείνο που διαφοροποιεί το ARDION από άλλες εφαρμογές ψηφιακής ξενάγησης;
Η έρευνα στο πλαίσιο του έργου οδήγησε στην ανάπτυξη μιας διαδικτυακής πλατφόρμας, μέσω της οποίας οι ίδιοι οι χρήστες θα έχουν τη δυνατότητα να δημιουργούν οδηγούς για τον αρχαιολογικό χώρο. Αυτοί (αρχαιολόγοι, εκπαιδευτές σε σχολεία αλλά και άλλοι ενδιαφερόμενοι χρήστες και φορείς) θα μπορούν, δηλαδή, να διαμορφώνουν τις δικές τους ξεναγήσεις (με διαφοροποίηση και ανά ηλικία), οι οποίες θα προσφέρουν δυνατότητες σε ειδικά κοινά να απολαμβάνουν διαδραστικές παρουσιάσεις με χρήση τεχνικών παιχνιδοποίησης, επαυξημένης πραγματικότητας, εντοπισμού της θέσης τους και τρισδιάστατων αναπαραστάσεων. Το έργο εκτείνεται πέραν της τεχνολογικής στάθμισης σε 2 τομείς: 1. στην ανάπτυξη καινοτόμων διαδικτυακών εργαλείων μέσω των οποίων οι χρήστες, χωρίς να απαιτούνται γνώσεις πληροφορικής, θα μπορούν να αναπτύξουν διαδικτυακά, μέσω ενός φυλλομετρητή, τις δικές τους αυθεντικές εφαρμογές (οδηγούς) για IOs και Android συσκευές. Αυτές οι εφαρμογές θα προσφέρουν εκτός από πληροφόρηση, υπηρεσίες επαυξημένης πραγματικότητας, διαδραστικά παιχνίδια και αξιοποίησης της φυσικής θέσης του χρήστη στο χώρο. 2. στην ανάπτυξη αλγορίθμων διαδραστικής αφήγησης (interactive narrative) με τη λογική της δημιουργίας εναλλακτικών αφηγήσεων σε περίπτωση που ο χρήστης το επιλέξει. Η πλατφόρμα, μέσω ενός έμπειρου συστήματος και τη χρήση κατάλληλα διαμορφωμένων διαδραστικών δέντρων συμπεριφοράς, θα προσφέρει στον χρήστη προσωποποιημένες αφηγήσεις, επιλύοντας προβλήματα συνεκτικότητας στη διαδραστική αφήγηση. Παράλληλα, από τη συλλογή δεδομένων μέσω των εφαρμογών, οι αρχαιολόγοι-υπεύθυνοι του χώρου, θα μπορούν να αναγνωρίζουν ποια είναι τα πιο ενδιαφέροντα σημεία της Δωδώνης και των μνημείων της για τους επισκέπτες (ανάλογα και την ηλικία), να ανασχεδιάζουν τις εφαρμογές και τις διαδρομές που περιλαμβάνουν, να προσθέτουν περιεχόμενο σχετικό με τις διαφαινόμενες προτιμήσεις των επισκεπτών, να δημιουργούν εναλλακτικές διαδρομές οι οποίες θα προσαρμόζονται ανάλογα τη συμπεριφορά των χρηστών και να αναπτύσσουν δεξιότητες αφήγησης ιστοριών (storytelling) μέσα από την διαρκή αξιολόγηση από τους επισκέπτες, κλπ.
Πώς θα λειτουργεί πρακτικά η εφαρμογή στον αρχαιολογικό χώρο της Δωδώνης; Τι θα βλέπει ή θα κάνει ο επισκέπτης;
Με σημεία αναφοράς ειδικά μνημεία της Δωδώνης έχουν δημιουργηθεί τέσσερις οδηγοί για διαφορετικές ηλικίες, οι οποίοι βασίζονται σε επιστημονικά ορθή πληροφόρηση, αφού αξιοποιούν την τεκμηρίωση για τον χώρο είτε ως άμεσα παρουσιαζόμενη πληροφορία είτε ως παραπομπές για τους επισκέπτες που θέλουν να εμβαθύνουν. Επιπλέον θα παρέχονται ειδικά εργαλεία για άτομα με αναπηρία (επιλογή μεγέθους γραμματοσειράς, αυτόματη αφήγηση με βάση τη θέση κ.λπ). Μέσα στον αρχαιολογικό χώρο θα τοποθετηθούν αισθητήρες, που θα βοηθούν τον επισκέπτη με την φορητή του συσκευή να εντοπίζει την ακριβή θέση του μέσα στον χώρο, πληροφορία που θα χρησιμοποιείται από τις εφαρμογές για να του προσφέρουν κατάλληλη πληροφόρηση για τη Δωδώνη, εφόσον το επιθυμεί. Με ειδικά εργαλεία παιχνιδοποίησης, επαυξημένης πραγματικότητας και 3D αναπαραστάσεων επιλεγμένων μνημείων της Δωδώνης (π.χ. σκηνή θεάτρου, αρχαίου στάδιο, ιερά Οικία, Πρυτανείο), ο επισκέπτης, μέσω του κινητού ή της ταμπλέτας του, καλείται να ανακαλύψει το μνημείο και τον χώρο μέσα από έναν διάλογο υπό μορφή ερωτώ-απαντήσεων, που οδηγεί σε νέες γνώσεις για το μνημείο, τον χώρο και το ιστορικό περιβάλλον, καθώς και σε επιβράβευση. Εν κατακλείδι, ο χρήστης θα ανακαλύπτει ειδικές πληροφορίες για την Δωδώνη κινούμενος σε ειδικά σημεία, απαντώντας σε ερωτήματα, αντικρίζοντας 3D αναπαραστάσεις, και αφήνοντας στο τέλος το αποτύπωμά του. Περισσότεροι οδηγοί θα αναπτυχθούν από τους ίδιους τους χρήστες, που θα κληθούν να συμμετέχουν στο θερινό σχολείο όπου θα εκπαιδευτούν στην χρήση της πλατφόρμας και, λειτουργώντας σε ομάδες, θα φτιάξουν τους δικούς τους οδηγούς.
Υπάρχει πρόβλεψη για την επέκταση του έργου και σε άλλους αρχαιολογικούς χώρους της Ηπείρου ή της χώρας;
Ένας από τους τομείς, που σύμφωνα με την Στρατηγική της Έξυπνης Εξειδίκευσης (RIS3) μπορούν να αποτελέσουν μοχλό ανάπτυξης της περιφέρειας Ηπείρου, είναι η ανάπτυξης της καινοτομίας στην βιομηχανία της Εμπειρίας λόγω του συγκριτικού πλεονεκτήματος της περιφέρειας (πλούσια πολιτισμική κληρονομιά). Μέσω του έργου ARDION, που αποτελεί σύμπραξη ΑΕΙ και επιχειρήσεων, δημιουργήθηκε μια ανοικτή πλατφόρμα (open platform) ανάπτυξης διαδραστικών εφαρμογών ξενάγησης σε αρχαιολογικούς χώρους με εφαρμογές επαυξημένης πραγματικότητας, ευφυείς τεχνικές αφήγησης (storytelling), εξατομικευμένες ξεναγήσεις (ψηφιακές ξεναγήσεις) μέσω χρήσης τεχνολογίας παιγνίων και χρήση τεχνικών gamification. Είναι, λοιπόν, φανερό ότι επιτεύχθηκε η παραγωγική ενσωμάτωση της ανοικτής καινοτομίας (open innovation) στα παραγόμενα αποτελέσματα του έργου και της οικονομίας της πολιτιστικής κληρονομιάς, αλλά και η αξιοποίηση της νέας γνώσης, με στόχο τη διαφοροποίηση του πολιτιστικού προϊόντος και το σχεδιασμό νέων υπηρεσιών υψηλής προστιθέμενης αξίας. Με βάση τα παραπάνω, τόσο τεχνικά όσο και νοηματικά, είναι δυνατή η χρήση και ανάπτυξη της πλατφόρμας ARDION και σε άλλους αρχαιολογικούς χώρους της Ελλάδας.
Βλέπετε το ARDION ως εργαλείο τουριστικής ανάπτυξης ή περισσότερο εκπαιδευτικής και πολιτιστικής ευαισθητοποίησης;
Η αξιοποίησή του αρχαιολογικού χώρου της Αρχαίας Δωδώνης ως ‘testbed’ για την ανάπτυξη ενός διεθνώς ανταγωνιστικού προϊόντος, που θα συνοδεύει, μάλιστα, έναν χώρο προς εγγραφή στον Κατάλογο Παγκόσμιας Κληρονομιάς της UNESCO, θα είναι όφελος για τις επιχειρήσεις, οι οποίες, αξιοποιώντας πλήρως τις διεργασίες ανάπτυξης της ανοιχτής καινοτομίας που θα χρησιμοποιηθούν, θα στοχεύσουν στη δημιουργία μιας καινοτόμου ανοικτής πλατφόρμας, που θα συγκεντρώσει ένα ολοένα και αυξανόμενο δίκτυο χρηστών, προμηθευτών και καταναλωτών. Είναι φανερό ότι το παραγόμενο προϊόν του έργου συνεισφέρει στην δημιουργική οικονομία ως μέρος ενός συνόλου παραγόντων που εμπλέκονται στην πολιτιστική και τουριστική οικονομία. Επιπλέον, προσφέρεται στο χρήστη κάθε ηλικίας μια νέα καινοτόμα εφαρμογή που τον ωθεί στην αναζήτηση και ανακάλυψη του ιστορικού και μνημειακού παρελθόντος της περιοχής του, εστιάζοντας στην απόκτηση γνώσης και εκπαίδευσης με διαδραστικό και πιο αποτελεσματικό τρόπο. Μέσω του ARDION καλύπτονται οι ανάγκες, δηλαδή, τόσο της ποιοτικής τουριστικής οικονομίας, όσο και της εκπαίδευσης και της πολιτιστικής ευαισθητοποίησης.
