Ομιλούμε αυτές τις αθέατες, νέες και παλιές, μη καταγεγραμμένες γλώσσες, που βρίσκονται ανάμεσα στα ευδιάκριτα όρια των γνωστών γλωσσικών ποικιλιών; Τις αναγνωρίζουμε; Και ποιοι είναι αυτοί οι άλλοι, που τις χρησιμοποιούν για να επικοινωνήσουν; Φιλόλογοι, δάσκαλοι, δημοσιογράφοι καταπιάστηκαν με τα θέματα, που προκύπτουν όταν μιλάμε τη γλώσσα μας, και συμμετείχαν σε έναν ουσιαστικό διάλογο με εισηγητές από μεγάλα πανεπιστημιακά ιδρύματα της χώρας και του εξωτερικού, δημοσιογράφους, ηθοποιούς, συγγραφείς. Κοινός παρονομαστής η ανάδειξη της σημασίας της ετερότητας.
Η γλώσσα ως μέσο επικοινωνίας αποτελεί έναν ζωντανό μηχανισμό, που φαίνεται να υπακούει τη θεωρία της εξέλιξης: γεννιέται, αλλάζει, μετεξελίσσεται, χάνεται, επικρατεί. Πάνε πέντε χρόνια τώρα, που ένα Διεθνές Θερινό πανεπιστήμιο μελετά την ελληνική γλώσσα και ανατροφοδοτεί μια συζήτηση γύρω από τα θέματα που προκύπτουν από τη χρήση της σε μια πληθώρα τομέων, όπως στην εκπαίδευση, τα ΜΜΕ, την καθημερινότητά μας και θέτει προβληματισμούς αναφορικά με τη χρήση της.
Η γλώσσα του άλλου και η ηθική της ετερότητας ήταν φέτος ο άξονας γύρω από τον οποίο αναπτύχθηκε αυτή η πρωτότυπη και άρτια οργανωμένη ακαδημαϊκή δράση, με τη συμμετοχή του πανεπιστημίου Ιωαννίνων και τη σύμπραξη του Institudo de Letras υπό την αιγίδα του Προέδρου της Δημοκρατίας. «Μια τέτοια δράση δεν μπορεί παρά να διαμορφώσει ως επίμετρο ερωτήματα όπως: η γλώσσα του άλλου μπορεί να είναι η δική μου γλώσσα; Πόσο ξένος μπορώ να νιώθω στη δική μου γλώσσα; Ή πόσο ανεπικοινώνητη μπορεί να γίνει η γλώσσα του άλλου, εάν συνειδητοποιήσουμε τη μοναχικότητα της κάθε μονάδας, του καθενός από εμάς δηλαδή, που δεν είμαστε παρά οι άλλοι για τους άλλους » σημείωσε η ακαδημαϊκή διευθύντρια, αναπληρώτρια καθηγήτρια Γλωσσολογίας και Ελληνικής Γλώσσας του Παιδαγωγικού τμήματος Νηπιαγωγών Νικολέτα Τσιτσανούδη. Μια εξωστρεφής και σύγχρονη πανεπιστημιακός με ευαισθησίες, που αφουγκράζεται την κοινωνία και συμβάλλει στο άνοιγμα των διαύλων επικοινωνίας μεταξύ των μελών της, καταφέρνοντας να συσπειρώνει γύρω της -για 5ο καλοκαίρι- έναν πυρήνα ανθρώπων με τους ίδιους προβληματισμούς και ανησυχίες.
Για την έννοια της ετερότητας στο σύγχρονο πανεπιστήμιο μίλησε και ο αντιπρύτανης, καθηγητής Μηνάς Πασχόπουλος. «Η έννοια της διαπολιτισμικής παιδαγωγικής παραπέμπει στην παιδαγωγική συνάντηση, την αλληλεπίδραση και τη συνέργεια των διαφόρων πολιτισμικών εκφάνσεων και πτυχών της διαφορετικότητας, με στόχο την παραγωγή μίας νέας διαπολιτισμικής μάθησης με συνεργατικό και συλλογικό τρόπο. Προϋποθέτει δε, νέες μεταρρυθμιστικές προτάσεις και παιδαγωγικά εργαλεία, για να υπηρετήσει τον νέο κοινωνικό ρόλο της εκπαίδευσης ως προς την καλλιέργεια διαπολιτισμικών ικανοτήτων για τον πολίτη του κόσμου», σημείωσε.
Οι θεματικές
Τα θεματικά πεδία του σύγχρονου αυτού «συμποσίου» ήταν η γλώσσα των νέων στη μεταξύ τους επικοινωνία και στη δημόσια σφαίρα του διαδικτύου και ειδικά στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, καθώς και η γλώσσα που αναπτύσσουν οι μηχανές τεχνητές νοημοσύνης. Αναφορικά με τη μητρική μας γλώσσα και τη διαφύλαξη του πλούτου της, έγιναν διαλέξεις για τον τρόπο που διδάσκεται σε ανθρώπους διαφορετικής εθνικότητας, τις διαλέκτους και τον κοινωνικό στιγματισμό.
Ακόμη, μέσα από κοινωνιολογικές προσεγγίσεις μελετήθηκαν γλωσσικοί κώδικες των κοινωνικών ομάδων του «περιθωρίου», όπως τα καλιαρντά, μία αργκό των ομοφυλοφίλων στην Ελλάδα, το ρεμπέτικο αλλά και οι έννοιες της προσβλητικότητας και της απενοχοποίησης στο περιθωριακό λεξιλόγιο.
Τέλος, σε πολλές διαλέξεις εξετάστηκαν φαινόμενα διχοτομικού και ρατσιστικού λόγου στα σύγχρονα ΜΜΕ, καθώς εγγραφές του «άλλου» μέσα από την προσφυγική και μεταναστευτική κρίση.
Οι διαλέξεις που ξεχώρισαν
Στις διαλέξεις που ξεχώρισαν, συγκαταλέγεται αναμφισβήτητα το εκπληκτικό master class διδασκαλίας της τέχνης της υποκριτικής από τον ηθοποιό Γιώργο Κιμούλη. Εισήγαγε τους φοιτητές στη γλώσσα του θεάτρου, «ανεβάζοντας» ένα μικρό απόσπασμα από τον Άμλετ με τη συνδρομή τους, στην αίθουσα των διαλέξεων της έπαυλης Τσιροπινά στην περίφημη περιοχή της Ντελαγκράτσια: «Ακόμη και στον μονόλογο ο ηθοποιός ψάχνει να βρει και να αποδώσει έναν διάλογο. Ένας συνεχής διάλογος είναι το θέατρο», είπε χαρακτηριστικά.
Ακόμη, το ενδιαφέρον των μαθητών προσέλκυσε η διάλεξη για τη σωματική γλώσσα των άλλων από τον καθηγητή του Δημοκριτείου Πανεπιστημίου Θράκης Αντώνη Καμπά, ειδικά κατά την παρουσίαση της προσπάθειας κατανόησης της σωματικής γλώσσας ατόμων με ειδικές ανάγκες στο πλαίσιο ενός παιχνιδιού. «Η εντύπωση που προκαλεί ένα μήνυμα εξαρτάται κατά 55% από μη λεκτικά σήματα», υπογράμμισε για να δείξει τη σπουδαιότητα της αντιφατικής και με πολιτισμικές ιδιαιτερότητες μη λεκτικής επικοινωνίας.
Άλλη μια ομιλία που έδωσε τροφή για διάλογο, ήταν αυτή του λέκτορα του πανεπιστημίου του Harvard Νικόλα Πρεβελάκη, ο οποίος ερμήνευσε το φαινόμενο των πολιτικών ταυτότητας, τους λόγους εμφάνισής τους και τα διλήμματα που θέτουν: «…ενώ ξεκίνησαν με σκοπό να προωθήσουν τον σεβασμό της πολυπολιτισμικότητας, οδήγησαν στην διαίρεση του κοινωνικού ιστού και στη μείωση της επικοινωνίας μεταξύ διαφορετικών ομάδων», σημείωσε χαρακτηριστικά.
Επιπλέον, η δημοφιλής ταξιδιωτική δημοσιογράφος Μάγια Τσόκλη μετέφερε τους φοιτητές στα ταξίδια της, σε διαφορετικούς προορισμούς ανά την υφήλιο και στην προσπάθεια της να επικοινωνήσει σωστά, χωρίς να γνωρίζει την γλώσσα, με οδηγό το ένστικτο, όπως είπε χαρακτηριστικά. Επίσης, μοιράστηκε με τους φοιτητές ένα «αυτοσχέδιο λεξικό όρων μοναδικών σε κάθε γλώσσα», που δε μεταφράζονται αντίστοιχα σε κάποια άλλη, όπως το ελληνικό φιλότιμο και ο πορτογαλικός όρος sodade (νοσταλγία, λύπη, μετάνοια).
Τέλος, για τον λόγο που χρησιμοποιούν οι μεγάλοι ηγέτες, αποκωδικοποιώντας τα μηνύματα σε κάθε ομάδα για να εμπνεύσουν αλλαγές, μίλησε η λέκτορας του πανεπιστημίου του Standford, πρώην βουλευτής Έλενα Παναρίτη, τονίζοντας πως είναι μάταιο να αναζητάμε ηγέτες ανάμεσα στα πρόσωπα της εξουσίας.
Προβληματισμένοι και εμπνεόμενοι από τις ενδιαφέρουσες διαλέξεις, οι φοιτητές, κατά την ολοκλήρωση του προγράμματος, πήραν τη σκυτάλη από τους εισηγητές, εργάστηκαν σε ομάδες και παρουσίασαν εργασίες σχετικά με το θέμα που τους απασχόλησε περισσότερο. Έτσι, παρουσιάστηκε μια σειρά από εργασίες, στις οποίες προτείνονται τρόποι ενσωμάτωσης της διδασκαλίας των τοπικών διαλέκτων, των ιδιωμάτων και γεωγραφικών ποικιλιών στο υπάρχον πρόγραμμα σπουδών. Επιπλέον, ανέπτυξαν μουσικοκινητικά παιχνίδια για άτομα με ειδικές ανάγκες και ασχολήθηκαν με την κατασκευή του άλλου, αξιοποιώντας πηγές από τα μέσα μαζικής ενημέρωσης κατά την προσφυγική κρίση. Οι εργασίες θα συμπεριληφθούν σύντομα στην ηλεκτρονική δίγλωσση έκδοση του Διεθνούς Θερινού Πανεπιστημίου, σε συνεργασία με το Instituto De Letras του Rio De Janeiro University, στο πλαίσιο του Revista De Estudos Hellenicos.
