Πέρα από τα νούμερα, τις περιοχές και τα στατιστικά, αυτό που αναδύεται είναι ένα μωσαϊκό πληθυσμιακών ομάδων, με διαφορετικές αφετηρίες, διαφορετικά επίπεδα ενσωμάτωσης και, κατά συνέπεια, διαφορετικές ανάγκες.
Η καταγραφή, που έγινε στο πλαίσιο του Τοπικού Σχεδίου Δράσης για την Κοινωνική Ένταξη των Ρομά και βασίζεται στην Εθνική Στρατηγική για την περίοδο 2021-2030, αποτυπώνει με ακρίβεια όχι μόνο τον αριθμό των ατόμων που διαβιούν εντός των ορίων του Δήμου Ιωαννιτών (συνολικά 708 άτομα, κατανεμημένα σε 216 οικογένειες), αλλά και τις ποιοτικές παραμέτρους, που καθορίζουν τις συνθήκες ζωής και τις προοπτικές ένταξής τους.
Η καταγραφή των Ρομά στον Δήμο Ιωαννιτών δείχνει ότι ο πληθυσμός αυτός δεν είναι ενιαίος. Αντιθέτως, πρόκειται για ένα σύνολο κοινοτήτων, που διαφέρουν ως προς τις συνθήκες διαβίωσης, την εκπαίδευση, την απασχόληση, την πρόσβαση στις υπηρεσίες και την ενσωμάτωση.
Από τη Νέα Ζωή μέχρι τον Κατσικά
Ο οικισμός της Νέας Ζωής αποτελεί ίσως το πιο οργανωμένο δείγμα ένταξης. Οι 313 κάτοικοι ζουν σε κανονικές κατοικίες με πρόσβαση σε βασικές υποδομές, εργάζονται σε ποικίλους τομείς –από τη μουσική και το Δημόσιο μέχρι μικρές επιχειρήσεις– και παρουσιάζουν, τόσο στον ενήλικο όσο και στον ανήλικο πληθυσμό, δείγματα εκπαιδευτικής προόδου. Αν και η ολοκλήρωση της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης παραμένει σπάνιο φαινόμενο, παρατηρείται μια διάθεση συμμετοχής: η φοίτηση στο Σχολείο Δεύτερης Ευκαιρίας και η σταθερή παρουσία στα σχολεία είναι χαρακτηριστικά. Η πρόσβαση στις δομές υγείας είναι πλήρης, και η ανταπόκριση σε θέματα πρόληψης θετική.
Σε διαφορετική τροχιά κινείται ο πληθυσμός του Περάματος. Οι 139 κάτοικοι διαβιούν σε μικτό οικισμό, σε διάσπαρτες κατοικίες, πολλές εκ των οποίων είναι πρόχειρες κατασκευές. Οι επαγγελματικές δραστηριότητες έχουν σαφώς πιο επισφαλή χαρακτήρα: αγροτικές εργασίες, εμπόριο ανακυκλώσιμων υλικών, εποχική εργασία. Το μορφωτικό επίπεδο είναι χαμηλό, με ενήλικες που κατά κανόνα δεν έχουν ολοκληρώσει την υποχρεωτική εκπαίδευση και μερική φοίτηση ανηλίκων στα σχολεία. Η σχολική διαρροή είναι ορατή. Αν και υπάρχει πρόσβαση στις δομές υγείας και στις κοινωνικές υπηρεσίες, η ανταπόκριση είναι μερική, ενώ αναφέρονται φαινόμενα πρόωρων γάμων και εγκληματικότητας.
Η ομάδα των 238 ατόμων που διαβιούν εντός της πόλης των Ιωαννίνων ζει κυρίως σε παλαιές ενοικιαζόμενες κατοικίες. Οι περισσότεροι προέρχονται από τρίτες χώρες και εργάζονται στον άτυπο τομέα, είτε σε αγροτικές δουλειές είτε ως μικροπωλητές. Ο μορφωτικός δείκτης είναι χαμηλός, ενώ και εδώ καταγράφεται σχολική διαρροή, αναντιστοιχία εκπαιδευτικού επιπέδου και μερική πρόσβαση στις υπηρεσίες υγείας.
Η πιο επισφαλής κατάσταση εντοπίζεται στην περιοχή του Κατσικά, όπου 18 άτομα, κατανεμημένα σε έξι οικογένειες, ζουν σε πρόχειρες κατασκευές χωρίς καμία πρόσβαση σε βασικές υποδομές – ύδρευση, ρεύμα, αποχέτευση. Ο οικισμός είναι άτυπος, αν και σε ιδιόκτητη γη. Οι ενήλικες είναι αναλφάβητοι και στερούνται βασικών δεξιοτήτων, ενώ τα παιδιά είναι εκτός εκπαιδευτικού συστήματος. Η απουσία εμβολιασμών και οποιασδήποτε επαφής με το σύστημα υγείας καταδεικνύει ένα οξύ πρόβλημα κοινωνικού αποκλεισμού.
Η καταγραφή ως «πύλη πολιτικής»
Η παραπάνω εικόνα δεν είναι μόνο μια φωτογραφία της υφιστάμενης κατάστασης. Αποτελεί –και πρέπει να αποτελέσει– βάση για τον σχεδιασμό στοχευμένων και διαφοροποιημένων πολιτικών. Όπως τονίζει και το δελτίο τύπου του Δήμου, η καταγραφή δεν έχει ταυτοποιητικό χαρακτήρα. Είναι μια εργασία συλλογής ανώνυμων στατιστικών στοιχείων, η οποία πραγματοποιήθηκε με τη συμμετοχή διαμεσολαβητών και εκπροσώπων των κοινοτήτων, διασφαλίζοντας την ακρίβεια των δεδομένων. Και αυτό είναι κομβικό.
Η διαστρωμάτωση του πληθυσμού –από τα σημάδια προόδου της Νέας Ζωής μέχρι τον αποκλεισμό του Κατσικά– καταδεικνύει ότι η πολιτική ένταξης δεν μπορεί να είναι ενιαία και οριζόντια. Απαιτεί διαφορετικά εργαλεία για διαφορετικά σημεία εκκίνησης. Στον Κατσικά, για παράδειγμα, ζητούμενο είναι η άρση του αποκλεισμού από την εκπαίδευση και τις στοιχειώδεις υποδομές. Στο Πέραμα, είναι η ενίσχυση της σχολικής φοίτησης και η σύνδεση με την αγορά εργασίας. Στη Νέα Ζωή, μπορεί να υπάρξει εστίαση στην υποστήριξη της ανώτερης εκπαίδευσης και της επαγγελματικής ανέλιξης.
Η ίδια η αντιδήμαρχος Κοινωνικής Πολιτικής, Δημόσιας Υγείας και Τρίτης Ηλικίας του Δήμου Ιωαννιτών Σοφία Μαρκούλα, σε δημόσια ανάρτησή της, αναγνώρισε την προσφορά των στελεχών που εργάστηκαν για την καταγραφή και χαρακτήρισε το έργο τους παράδειγμα προς μίμηση. «Δεν πρόκειται απλώς για μια χειρονομία ευγνωμοσύνης, αλλά για επιβεβαίωση ότι, όταν η διοίκηση εργάζεται με επαγγελματισμό, ακεραιότητα και κοινωνική ευαισθησία, μπορεί να αποδώσει ένα αποτέλεσμα με πραγματικό αντίκρισμα», αναφέρει χαρακτηριστικά.
