Με αφορμή μια φωτογραφία που τράβηξε το ηλιοβασίλεμα της 18ης Δεκέμβρη μια φίλη, σχολίασε: «Σαν να μεγαλώνει η μέρα, μια ιδέα…». Είναι πραγματική η αίσθησή της εκείνη την ώρα του απογεύματος. Αν και η μεγαλύτερη νύχτα του έτους πέφτει κοντά στις 21 Δεκέμβρη όπως όλοι ξέρουν, η μέρα φαίνεται να μεγαλώνει από νωρίτερα. Αλλά ας δούμε τι πραγματικά συμβαίνει.
Το ημερολόγιο κάνει μια παραδοχή, ότι η μικρότερη μέρα του έτους τοποθετείται κάθε χρόνο στις 21 Δεκεμβρίου, στο λεγόμενο Χειμερινό Ηλιοστάσιο. Θα περίμενε λοιπόν κανείς ότι από τις 22 Δεκέμβρη η μέρα πρέπει να μεγαλώνει ΚΑΙ την αυγή, ΚΑΙ το σούρουπο. Αλλά όχι.
Στην πραγματικότητα, στο γεωγραφικό πλάτος των Ιωαννίνων, συνέβη το εξής: ο ήλιος άρχισε να δύει έστω και λίγα δευτερόλεπτα αργότερα από ό,τι την προηγούμενη μέρα ήδη από τις 12 Δεκέμβρη. Έτσι, κάποιος που κυκλοφορεί έξω το απόγευμα έχει την αίσθηση ότι η μέρα μεγαλώνει από τότε. Αντίθετα, όλο αυτό το διάστημα ο ήλιος εξακολουθεί να ανατέλλει αργότερα καθημερινά, ως και τις 10 Γενάρη. Έτσι, όποιος κυκλοφορεί έξω γύρω στις 7 το πρωί, θα πρέπει να περιμένει ως τα μέσα Γενάρη για να αντιληφθεί μεγάλωμα της μέρας από την πλευρά της αυγής. Από τις 11 Γενάρη και μετά, η μέρα αρχίζει να μεγαλώνει και από τις δυο «πλευρές» της, αυγή και σούρουπο.
Ο λόγος που συμβαίνει αυτό το μικρό παράδοξο είναι καθαρή αστρονομία, και όχι κάποιο παιχνίδι των αισθήσεων. Η εξήγηση θέλει περισσότερο χώρο ωστόσο σε γενικές γραμμές έχει να κάνει με το ότι το «ρολόι» του ήλιου δεν ταυτίζεται με το ρολόι των ανθρώπων (την 24ωρη διάρκεια της μέρας, που είναι ένας βολικός μέσος όρος). Που και αυτό με τη σειρά του οφείλεται στο ότι η Γη δεν κινείται γύρω από τον ήλιο σε κύκλο, αλλά σε έλλειψη. Κι έτσι το Δεκέμβρη/Γενάρη τρέχει πιο γρήγορα από ό,τι τον Ιούνη/Ιούλη, σε σχέση με τον ήλιο και χρειάζεται έστω ελάχιστος παραπάνω χρόνος για να συμπληρωθεί μια ηλιακή μέρα. Αυτός είναι εξάλλου ο λόγος που ένα ηλιακό ρολόι δεν μπορεί να είναι ποτέ ακριβές για τη μέτρηση του «ανθρώπινου» χρόνου. Αλλά έτσι κι αλλιώς, θα ήταν αδύνατο να πέφτει κάθε χρόνο η μεγαλύτερη νύχτα την ίδια ημερομηνία, αφού κάθε τέσσερα χρόνια προσθέτουμε ένα ολόκληρο 24ωρο στο ημερολόγιό μας (την 29η Φλεβάρη), σωστά;
